De afgemeten waanzin van oorlog

Een Maaltijd in Winter van Hubert Mingarelli maakt de waanzin van oorlog begrijpelijk en tegelijkertijd volstrekt afstotend.

Boeken over de waanzin van oorlog in het algemeen en de Tweede Wereldoorlog in het bijzonder zijn in de (wereld)literatuur stevig vertegenwoordigd, dus moet je van goeden huize komen om nog wat aan het genre toe te kunnen voegen. De Franse schrijver Hubert Mingarelli (1956) slaagt hier met zijn sterke novelle Een Maaltijd in Winter glansrijk in.

Oorlog zonder opsmuk

Mingarelli vertelt in net geen 160 pagina’s het verhaal van drie Duitse soldaten wiens legereenheid is gestationeerd in de bossen van het bezette Polen. De soldaten Bauer, Emmerich en de naamloze verteller hebben steeds meer moeite met het fusilleren van Joden en andere vijanden van het Derde Rijk. Om deze “taak” te ontlopen melden zij zich voor een andere klus: het verkennen van de bossen en schuilhoudende Joden op te pakken.

In een zeer directe en intense schrijfstijl wordt de zoektocht van de drie Duitse soldaten gevolgd terwijl zij door de kou dolen op zoek naar Joden die zich in de bossen ophouden. Een missie waar ze in moeten slagen, want terug komen zonder een gevangene is een no go en betekent hoogstwaarschijnlijk dat een volgend verzoek tot een zoektocht wordt afgewezen. Sterker nog: daar waar voorheen Joden meteen gedood mochten worden, moeten ze nu juist gevangen worden om aan te tonen dat ze daadwerkelijk hun taak volbracht hebben, want slechts het verhaal dat een Jood gedood is, is niet afdoende. Dit ongekende cynisme komt – juist ook door de afgemeten schrijfstijl – extra hard aan.

Goed, slecht of grijs?

De zoektocht van de drie soldaten leidt uiteindelijk tot de gevangenneming van een Jood, maar tevens de zucht naar een warme schuilplaats waar ze hun (schaarse) proviand kunnen opwarmen. Een verlaten huis midden in de bossen biedt uitkomst en leidt tevens tot een ontmoeting met een Poolse boer waarbij de minachting voor Polen in het algemeen bij met name de soldaat Bauer evident is. Desalniettemin wordt de Pool “genodigd” voor het diner omdat hij met zijn appelbrandewijn een mooie toevoeging op het pruttelende diner is. Uiteindelijk mag zelf de Joodse gevangene aan te schuiven, maar dit lijkt vooral uit het benadrukken van de minachting voor de Pool.

Door deze onverwachte gezamenlijke maaltijd worden de drie Duitse soldaten geconfronteerd met de waanzin van oorlog en het dilemma hoe je iemand kunt doden met wie je samen hebt gegeten. Daarbij worden de soldaten geconfronteerd met het feit dat ze al tijden van huis weg zijn en hun familie hebben moeten achterlaten. Het knappe van Mingarelli is dat hij dit dilemma tot de laatste pagina uitwerkt en dan pas uit de doeken doet hoe de soldaten kiezen. Daarbij is het opvallend dat de overwegingen van de soldaten in beginsel als menselijk overkomen, maar hoe langer je er over nadenkt juist vervult lijken van een eigenbelang waarbij de gevolgen van de oorlogsdaden voor hun gevangenen en toevallige passanten minder van belang voor hen lijken. Daarmee zijn deze soldaten goed noch slecht, maar vooral heel grijs waarbij stevige tinten zwart de kop op steken.

Met Een Maaltijd in de Winter heeft Mingarelli een beklemmend moreel dilemma geschreven dat na de het lezen van de laatste pagina door de directe en toegankelijke schrijfstijl beklijft. 

‘Een Maaltijd in de Winter’ van Hubert Mingarelli is op 20 februari 2014 door Meulenhoff uitgebracht. De (uitstekende!) vertaling van deze van oorsprong Franse roman is van Reintje Ghoos en Jan Pieter van der Sterre.