-Dina-Perla Portnaar- Stilstand in een tijdperk van vooruitgang

We zien de voortekens van controle en onderwerping. Extremisme rukt aan alle kanten op. Dus moeten we vrijheid, autonomie en kracht beschermen met alles wat we hebben. Er is geen andere weg. De tijd van afwachten is voorbij. Anders is het stilstand in een tijdperk van vooruitgang. Anders gaat het gruwelijk mis.

Grenzen worden niet gerespecteerd. Onze stemmen raken bedolven onder de dwingende consensus van Brussel, Davos en Silicon Valley. We voelen dat er iets fundamenteel aan het schuiven is, maar blijven regelmatig hangen in analyses en gepraat. Of we haken af.

Steeds wordt er veel van ons gevraagd. We moeten blij zijn dat AI een volledig bedrijf kan nabootsen en datgene wat ons leven kleur en betekenis geeft, vernielt. We moeten accepteren dat techgiganten onze openbare berichten willen gebruiken om hun AI-modellen te trainen. Waarvoor eigenlijk? Want we krijgen maar de top van de ijsberg te horen. We moeten. We moeten. We moeten.

Stromen we werkelijk vooruit, of gaan we op korte termijn keihard crashen in het zijlandschap tussen de verpletterende rotsen? Vermoorden we onze progressie met al dat moeten? Misschien moeten we wel heel hard roepen: dacht het effe niet met al je moeten.

In meerdere opzichten sluimert onze maatschappij al tientallen jaren in een toestand van stagnatie, ook op het gebied van de 'atomen', oftewel materiële vooruitgang. Dit terwijl de 'bits', de digitale wereld, hard doordendert en ons allemaal opslokt. Een wereld die bovendien gemakkelijk doelwit kan zijn in oorlogsvoering.

Deze toestand veroorzaakt malaise, namelijk angst, apathie, burn-out, risicomijding, overregulering en een vlucht naar het innerlijke – soms als psychonaut met psychedelica, een andere keer met gamen en ga zo maar door. De hoop op materiële verlossing heeft plaatsgemaakt voor een benauwdheid die ook ik ervaar. Wetende dat macht humaniteit kan vernietigen… En dat we zo ver doorschieten, dat we ver heen zijn.

Optimisten zullen fluitend hun masterclasses blijven geven, met dezelfde gedrevenheid als toen sociale media in opkomst was. Ze zullen roepen: dit is pas het begin… Twintig jaar heb ik als een echte early adopter techinnovatie omarmd en allerlei techbedrijven geholpen. Voor het eerst voel ik aan mijn wateren dat het foute boel is.

De wetenschap, ooit een bron van hoop en verlossing, is steeds vaker de oorzaak van existentiële dreiging. Waar het in de Verlichting vanzelfsprekend was dat de wetenschap de menselijke toestand zou verbeteren, overheerst nu het besef dat kennis ook vernietigingskracht behelst. De moderniteit heeft een monster voortgebracht dat niet meer genegeerd kan worden.

De versnelling van de technologische kennis heeft ons immers niet alleen bevrijd, maar ook vastgezet in een permanente staat van beklemming omwille van onze scheppingen. Daarom is het logisch dat de vooruitgang in de wereld van atomen stokt: maatschappelijke inspanningen zijn van innovatie verschoven naar risicobeheersing.

De reactie van de jongere generaties hierop is zichtbaar: een collectieve terugtrekking uit de fysieke realiteit. In plaats van de toekomst dapper tegemoet te treden, idealiseren we het zwijgen in het hier en nu met onder andere mindfulness, yoga en spirituele introspectie. De reis naar binnen en naar het digitale kan dus wel degelijk een vlucht zijn voor verantwoordelijkheid nemen. Er is niks mis met introspectie en transcendentie, mits het een springplank is voor actie. Pas dan is het een superkracht.

In plaats van bijvoorbeeld nieuwe steden bouwen op andere levensvatbare planeten, bouwen we virtuele werelden, identiteiten en digitale gemeenschappen. Door ons te verliezen in de digitalisering in plaats van het materialisme, vermijden we de lastige, ethische vraagstukken die opkomen bij tastbare macht over de wereld. Online stoer zijn is niet zo heldhaftig… Offline de mond opentrekken en handelen, is andere koek.

Tegelijkertijd zijn onze menselijke verlangens steeds vaker mimetisch in plaats van constructief. We imiteren niet alleen elkaars gedrag, maar ook elkaars wensen. Terwijl dat nooit de bedoeling is van ons bestaan. Wanneer collectieve verlangens blind samenklonteren rond schaarse doelen, leidt dit tot rivaliteit, conflict en uiteindelijk geweld. Zonder een hogere orde – een gedeeld ideaal dat boven menselijke competitie uittorent en onze wensen constructief maakt – richten we onze aandacht obsessief op de ander.

Zijn we vergeten dat de wetenschap in Europa in de opstartfase niet uit rationeel denken voortkwam, maar verankerd was in een hogere orde? Dat er een overtuiging heerste dat de wereld verklaard kan worden? Dat onderzoek leidt tot waarheid? Dat feiten goed zijn? Opvallend is dat de technologische afkeer van vandaag doet denken aan de religieuze afkeer die ooit tijdens de Verlichting werd omarmd. Deze uitgangspunten stammen af van het geloof in een geordende kosmos. Zonder dit anker verandert de wetenschap in een instrument van macht en willekeur, wat vaak al zo is.

Omdat we weten dat menselijke vindingrijkheid ook apocalyptische krachten kan ontketenen, zijn we moreel verlamd geraakt. Onze creatieve impulsen zijn gekanaliseerd in veilige, digitale domeinen. Die scoren namelijk omdat ze in de mode zijn. Kijk maar naar de zoveelste AI-startup. Zelfs als we de trends volgen, dreigen de consequenties daarvan naar de fysieke wereld terug te sijpelen.

Tegelijkertijd maakt hyperspecialisatie in onze maatschappij het vrijwel onmogelijk om nog een samenhangend overzicht van de situatie te behouden. Experts zitten gevangen in hun microdomeinen. Niemand durft de vraag te stellen: zijn we nog op weg naar iets dat de moeite waard is? Hulde aan degenen die multidisciplinair handelen en elkaar opzoeken om samen op te trekken.

Dan is er, terecht, de vrees voor culturele overname. We zitten niet in een discussie. Typisch Nederlandse zachtaardigheid waarmee we wikken en wegen, maakt plaats voor een machtsstrijd en dominantie. Als we het goede uit onze cultuur niet gaan verdedigen, verdwijnt het. Als we het goede uit andere culturen niet onderzoeken, zijn we uiteraard even ver van huis.

Maar goed, het extremisme aan alle kanten is niet uit op verbetering en kruisbestuiving, maar op vervanging ten koste van onze gedeelde humaniteit. Hulde aan degenen die vasthouden aan symbiose omwille van humaniteit en progressie. Afkeuring voor degenen die aan cultuurrelativisme doen.

Om onze vrijheid, autonomie en kracht te beschermen met alles wat we hebben, moeten we onze wortels versterken via onze gezinnen, vormen van zingeving, ons erfgoed, onderwijs en waardesysteem van het licht. Er zijn tijden waarin pluk de dag, dankbaarheid, mindfulness, yoga en spirituele introspectie zonder actie echt geen deugd is. Aan de slag!

Bang dat een digitale gevangenis vol surveillance, sociale kredietscores en verplichte digitale valuta er binnenkort aankomt? Bouw nú alternatieven. Leer offline denken en leven. Verspreid kennis in het fysieke leven zonder algoritmes. Verbouw voedsel. Regel energie. Anticipeer waar mogelijk.

Als reizen straks wordt verboden omdat dat via een bril moet, als medische gegevens onze vrijheden bepalen, als geld wordt geprogrammeerd zodat we het alleen mogen uitgeven zoals de overheid dat wil, dan is het te laat om nog weerstand te bieden. Dan redden we het alleen als we een stevig netwerk hebben, met mensen die voor ons zorgen. Die weten wie we zijn. Die samen ergens voor kunnen staan.

Als geweld van extremisten onze humaniteit gaat aanvallen, als eigendom in beslag wordt genomen ‘voor het collectief’, dan verandert de verbale strijd in een fysieke. Nu kunnen we nog beschermen en voorkomen. Tijd voor actie en weerbaarheid. Zoek gelijkgestemden. Cultiveer vertrouwen. Oefen samenwerken – ja oefen, want samenwerken gaat niet gelijk van een leien dakje. Vecht voor morele grenzen.

Wees geen losse pion in de massamaatschappij. Blijf zelf nadenken. Oefen zelfverdediging—fysiek en mentaal. Beter voorbereid en nooit nodig, dan het ondenkbare. Stel plichten scherp. Begrijp me niet verkeerd. We hebben niets aan defaitisme, maar evenmin aan luchtkastelen en lege mantra’s. Voorbereid zijn op het ergste zorgt ervoor dat alles meevalt. Ik houd van zo’n levensinstelling.

Hoe donker het ook wordt, er is altijd licht als we het aansteken. Als we weigeren te buigen. Want vrijheid is geen recht dat we eenmalig ontvangen. Het is een opdracht. Tijd voor heroriëntatie met die opdracht in het achterhoofd. Willen we weer vooruit en stagnatie, chaos of geweld voorkomen, dan moeten we vasthouden aan de creatieve doelen en klassieke waarden die zin geven.

Een herontdekking van het besef dat technologie en wetenschap moreel gekaderd moeten zijn, is geen luxe, maar noodzaak. Alleen zo kunnen we vooruit zonder ondergang. Zonder moed in het materiële en wijsheid om onze macht op verantwoorde wijze te gebruiken, volgt zelfdestructie. Laten we scherp blijven. Want het extremisme wil ons ondertussen meer en meer in bedwang krijgen. We strijden op meerdere fronten tegelijk.

Op naar een wederopstanding van het verlangen naar grootse, moedige en verantwoorde menselijke daden. Geen vlucht naar binnen. Wel het innerlijk gebruiken als raadgever en verankering. Geen digitale mist buiten. Wel een gezamenlijke horizon met daadkracht. Jongere generaties, bouw. Vorm. Sta op. Want niemand anders gaat het voor ons doen.