Zal Frans Timmermans het gaan redden in Europa?

Onze minister van buitenlandse zaken is onlangs met vlag en wimpel geslaagd voor zijn toelatingsexamen voor de Europese Commissie. Dat examen werd hem afgenomen door het Europese Parlement. Zijn optreden was een retorisch hoogstandje, zeker voor een Nederlander, want ons volk is traditioneel niet zo sterk in de redekunst. Bovendien was het een verpletterende linguïstische show, want hij deed het in vele talen.

Maar toch zijn inleiding en antwoorden op vragen werden gekenmerkt door - weliswaar superieur geformuleerde, maar toch - algemeenheden met een hoog motherhood and-apple–pie–gehalte, waarin rechtgeaarde eurocraten plegen uit te blinken. Wat dat betreft is hij een ideale eurocommissaris.

Om zijn plannen te verwezenlijken zegde hij dialoog en overleg met Jan en Alleman toe, vooral natuurlijk met het Europese Parlement. Maar de ervaring met deze aanpak leert dat ze vaak uitmondt in een overmaat aan woordenbrij, maar gebrek aan effectieve actie.

Waarom zal Frans Timmermans het niet redden?

Ik verwacht dat hij het politiek voor de Bühne goed zal doen. Hij is intelligent, erudiet, welbespraakt, empathisch, een harde werker en hij heeft een fenomenale talenkennis. Maar zijn voornemens zullen worden gefrustreerd door de wetmatigheden die nu eenmaal eigen zijn aan het functioneren van een logge bureaucratische organisatie als de EU.

Deregulering is voor Frans Timmermans een van de prioriteiten van zijn beleid. Regulering is echter een veelkoppig monster, dat zich moeilijk laat bestrijden. Een van die vorengenoemde wetmatigheden is de scoringsdrift van zijn collega–commissarissen. Die zijn – net als hij – de politiek ingegaan om dingen te veranderen. Dat leidt vaak tot initiatieven voor nieuwe wetgeving/regulering – kortom, het tegenovergestelde van wat dient te worden gedaan.

De bestrijding van overregulering is niet van vandaag of morgen. Het vormde een van de speerpunten van de zogenoemde supply side revolution van de jaren 70/80. Ook in Nederland zijn pogingen gedaan om overregulering in te perken. Daarmee werd begonnen in de jaren negentig met de zogenoemde MDW–operatie (Marktwerking, Deregulering en Wetgevingskwaliteit). Onder economen bestaat de algemene indruk dat deze berg een muis heeft gebaard. Zou het in de EU anders gaan?

Voorts wenst Timmermans geen sociale rechten of milieubescherming aan te tasten. Was het leven maar zo simpel. Wil de EU haar welvaart behouden, dan zullen pijnlijke maatregelen noodzakelijk zijn, inclusief versobering van sociale rechten, zoals thans ook in Nederland plaatsvindt. Wat het milieu betreft zit de EU nog steeds op het spoor van de verduurzaming en vooral decarbonisering. Timmermans steunt die koers. Maar voor vele bedrijven is dit rampzalig. Een massale exodus van de Europese industrie dreigt, met alle gevolgen van dien voor onze welvaart en werkgelegenheid. Het bedrijfsleven heeft hierover reeds vele jaren geleden de alarmklok geluid, maar er is nog geen enkele indicatie dat de EU deze ontwikkeling serieus neemt. Vorige week donderdag werd bekend gemaakt dat Frans Timmermans als vicepresident van de commissie nu ook verantwoordelijk wordt voor het duurzaamheidsbeleid. Het EP vertrouwde dat niet aan kandidaat eurocommissaris Cañete toe in verband met diens aandelen in de olieindustrie (die hij overigens naar eigen zeggen inmiddels zou hebben verkocht). Dat belooft niet veel goeds voor de energieintensieve industrie in Europa. De kans dat het industriële verval in Europa in versneld tempo zal doorgaan is groot.

Een andere reden waarom Timmermans ernstig gehandicapt is om concrete resultaten te boeken is dat hij sociaal–democraat is. Affiniteit met de wensen en noden van het bedrijfsleven zit niet in de genen van deze politieke familie gebakken. Zij zijn vaak geobsedeerd door welvaartsverdeling in plaats van welvaartsschepping. Voorbeelden te over: Frankrijk (François Hollande); Duitsland (Sigmar Gabriel); en Engeland (Edward Daveay, weliswaar geen sociaal–democraat maar toch politiek gezien naaste familie). Zij kennen de taal en cultuur van het bedrijfsleven niet, hetgeen communicatie moeizaam zo niet onmogelijk maakt.

Frans Timmermans wil de cultuur van de EU veranderen. Dat is inderdaad noodzakelijk en urgent. De vraag is of hij als belichaming bij uitstek van die cultuur daarvoor nu de meest aangewezen figuur is. Maar los daarvan, er zijn weinig dingen zo moeilijk als cultuurverandering. Westelijk ingrijpen in landen als bijvoorbeeld Afghanistan, Irak en Libië was ook mede gericht op cultuurverandering, zodat de inwoners van deze landen in korte tijd zouden worden getransformeerd tot brave democraten. Maar dat is niet gelukt. Zo lijkt het mij evenmin waarschijnlijk dat de bureaucratie van de EU tot een cultuuromslag in staat is. Dat zou de ontmanteling van talloze gedragspatronen, routines en geconditioneerde reflexen betekenen. Het is een Sisyphusarbeid om daarin verandering te brengen.

Zullen de door Frans Timmermans gepresenteerde beleidsvoornemens Europa economisch vooruit helpen en dichter bij de burger brengen? Ik geloof er niets van. Het is grotendeels meer van hetzelfde. Zoals ik al meer dan tien jaar geleden schreef, woekert de eurosclerose nog onverminderd voort. In de euforie van de 'nieuwe economie' verklaarden de regeringsleiders op de Europese Top te Lissabon (in maart 2000) dat Europa zich binnen tien jaar tijd tot de meest competitieve en dynamische economie van de wereld zou dienen te ontwikkelen met een duurzame economische groei van 3% per jaar, met meer en betere banen en meer sociale cohesie. Vooral vanwege het laatste werd deze cocktail ook wel aangeduid als 'kapitalisme met een menselijk gezicht'. Daar is niet veel van terecht gekomen. Europa is goed in het formuleren van ambities, maar laat het afweten waar het gaat om de verwezenlijking daarvan.

Ondertussen heeft het IMF zijn prognoses van van de toekomstige groei naar beneden bijgesteld. Voor Europa vreest het IMF zelfs een triple dip. Europa zal er in ieder geval rekening mee moeten houden dat de economie nog jarenlang zal blijven stagneren. In de betogen van Frans Timmermans is niets, maar dan ook niets te vinden dat ook maar een sprankje hoop geeft dat die verwachting onjuist zou kunnen zijn.

Voor mijn eerdere DDS-bijdragen zie hier.