Wie zijn de MSM?

Terecht refereerde Esther in haar post op de Dagelijkse Standaard aan een column van Martin Sommer, vanochtend in de Volkskrant. Daarin betoogt Sommer dat de journalistiek zij aan zij met de politiek vocht bij het invoeren van de euro. Eurokritische geluiden kregen amper aandacht, over het algemeen zongen de Main Stream Media (MSM) het lied van de Europese eenwording en de euro. Als sweeping statement is dit ongetwijfeld waar. In de jaren negentig waren de MSM net zo eurofiel als ze nu eurokritisch zijn. De media doen nu eenmaal verslag van een heersende stemming, en in die zin kunnen zij niet anders dan op de hoofdstroom meedrijven. Dat wil echter niet zeggen dat er geen kritische geluiden waren, of dat de Nederlandse politiek bij voorbaat met de kudde meeging.

Over de Nederlandse politiek valt veel te zeggen. Ik wil me hier beperken tot de constatering dat de Nederlandse politiek altijd sterk opgesloten zit in de eigen voorstellingen van waar het met Europa heen moet. Begin jaren negentig waren die nog sterk federaal, wat toen op 'Zwarte Maandag' aan de vooravond van het Verdrag van Maastricht werd afgestraft door tien van de twaalf lidstaten, die de voorstellen van de Nederlandse voorzitter afschoten. En ook de 'eurosceptische' Bolkestein is met zijn gehamer op strenge begrotingsregels en strikte stabiliteitspacten typisch Nederlands. De andere landen hebben daar een veel ruimere (politieke) kijk op. Als Nederland in Europa de boot in gaat, komt dat doordat te veel en te zelfgenoegzaam wordt vastgehouden aan het eigen 'gelijk' en er te weinig oog is voor de dynamiek van het Europese integratieproces als geheel. Laten we vooral ook niet vergeten dat de eurokritische VVD met inbegrip van Geert Wilders heeft ingestemd met de euro, inclusief de toetreding van Griekenland. Tot zover de 'keiharde' monetaire opstelling van de Nederlandse liberalen, die als puntje bij paaltje komt altijd eieren kiezen voor hun geld. Het echte dwarsliggen zit bij de Hollandse dominees, niet bij de kooplieden.

Dan de media. Wie terugkijkt naar de jaren negentig zal waarschijnlijk versteld staan van de vele stukken in onze kranten en tijdschriften waarin wel degelijk op de risico's van de euro werd gewezen. Dat was een minderheid, maar toch. In mijn herinnering sloeg de publieke stemming al om na het Deense 'nej' van juni 1992, dat met veel leedvermaak over de Europese elites door columnisten werd toegejuicht. We moeten niet doen alsof er in de jaren negentig helemaal geen debat was over de euro en iedereen maar braaf in het grote eurokoor meezong. Dat is helemaal niet waar. Een man als André Szász, die als directeur Internationale Zaken bij De Nederlandsche Bank nauw bij de totstandkoming van het EMU-verdrag was betrokken, heeft in bedekte termen vaak gewaarschuwd, en dat viel ook in kwaliteitskranten te lezen. Ik heb hem zelf geïnterviewd voor een stuk over het opgeven van de gulden in het weekblad Intermediair (najaar 1995), en als VVD-lid had Szász ook het oor van Bolkestein. De laatste kan dus niet verbaasd zijn dat er gesjoemeld is met de toetredingscriteria voor de EMU, want daar is Szász altijd bang voor geweest. Daar is allemaal uitvoerig over bericht voor wie het lezen wilde, en niet alleen in academische bladen. Alleen viel dat buiten het blikveld van het grote publiek, tegenwoordig als 'Henk en Ingrid' aangeduid. Hoe komt dat?

Hier moet op de televisie worden gewezen. Als we het over de MSM hebben, is het denk ik fout op de 'dode' gedrukte media te wijzen (die zijn nog altijd zeer divers en veel diverser dan vaak wordt gedacht), maar op de tv. Daar zijn serieuze debatprogramma's met een kaarsje te zoeken en altijd weggestopt op tijdstippen dat het grote publiek niet kijkt. Vanuit de kijkcijfergedachte gold alles wat met Europa en de EU te maken had als saai. En de euro was de grootste slaappil van allemaal. Daarover werd over de hele linie slechts obligaat bericht en tegenwoordig is dat zo mogelijk nog erger. Juist de televisiejournaals zijn een soort EMO-tv, waarbij het grote nieuws verloren gaat in een allegaartje van ditjes en datjes. Kijk naar het NOS-journaal, dat soms opent met kleuters die slecht door de juf zijn behandeld, de vreselijke wantoestanden bij de kinderdagverblijven, of andere 'herkenbare' onderwerpen. Vooral de grote publieksmedia hebben zich helemaal gericht naar de vermeende belangstellingssfeer van de gewone kijker (bij de gedrukte media zie je overigens sinds het instorten van de advertentiemarkt eenzelfde tendens). Dat gaat trouwens nog veel dieper; in het onderwijs zien we hetzelfde, met een ideologisch gemotiveerde afkeer van alles dat naar stampwerk en uit het hoofd leren riekt. Parate kennis wordt afgeleerd, zo die er al geweest is, en heeft plaatsgemaakt voor het gemakzuchtige idee dat je alles wel even kunt opzoeken en googleën.

Op zichzelf is dit al een aantasting van onze kritische vermogens, want wie eerst iets moet opzoeken is altijd te laat en gaat eerst op experts af die die verhalen vertellen die het best in het gehoor liggen. Maar het zit ook in onze commerciële cultuur ingebakken. Ik wil daarover niet de cultuurpessimist uithangen (dat heeft geen enkele zin), maar men moet wel willen onderkennen dat er een publieke versuffing ontstaat door alle spelletjesprogramma's, talkshows, sportbabbelaars en vederlichte zangeresjes en actricetjes die onze beeldschermen bevolken. En het zijn vooral de rechtse (of niet-linkse) omroepen en zenders als AVRO, TROS, RTL, Veronica en hoe al die John de Mols of andere gewone wereldsterren ook mogen heten die hier ruim baan aan hebben gegeven. Wie het over de MSM heeft, praat dus in eerste instantie over deze media, de media die niet toevallig ook door Henk en Ingrid het meeste worden bekeken. Daarmee zijn Henk en Ingrid niet dom, zij bepalen zelf wat ze willen zien. Maar ga niet zeggen dat zij voor de gek worden gehouden. Want ook dat doen ze zelf. Kritisch zijn, tegen de stroom ingaan, en dat ook volhouden, is moeilijk en per definitie niet iets voor de grote meerderheid. Daar bestaan geen pilletjes voor, dat moet je helemaal zelf doen. En in slaap vallen we uiteindelijk allemaal. Daarom geloof ik niet zo in het idee dat 'Wakker Nederland' nu wakker is geworden en dat voortaan alles anders zal zijn. Integendeel, dit is de grootste mythe van allemaal.