There Is No Alternative (TINA)
Onze Oosterburen hebben nu ook een anti-europartij: Alternative für Deutschland (AfD). Dat was onvermijdelijk. Het zou gek zijn als de euro, die overal in Europa voor onvrede zorgt, in Duitsland - dat daarvoor de D-Mark heeft opgegeven - niet ter discussie zou komen te staan. Maar dan is het ook zaak zorgvuldig te argumenteren en niet zomaar de euro tot zondebok te maken van alles en nog wat. Ook consistent redeneren - waarover we in het politiek debat overigens geen illusies moeten hebben - is gewenst. Was het niet Margaret Thatcher, die bij haar hervormingskoers zei: 'There Is No Alternative' (TINA)? Precies dat wordt Angela Merkel door eurocritici in Duitsland en de rest van de wereld verweten.
Ook Bernd Lucke, een vijftigjarige hoogleraar economie uit Hamburg en het 'redelijk alternatief' van de AfD, zei het weer: 'Scheitert der Euro, dann scheitert doch niet Europa?' Daarmee bekritiseerde de topeconoom de bondskanselier en haar minister van Financiën Wolfgang Schäuble, die dat vaak hebben beweerd. Als zovele eurosceptici ziet Lucke de invoering van de euro als een 'historische fout' die kan worden gecorrigeerd. Dan keren we terug naar de Gemeenschappelijke Markt zoals die voor 1998 bestond. Wat wel leuk en redelijk klinkt, maar gegeven de gegroeide verhoudingen een revolutionaire stellingname is. Historische besluiten, of men ze nu goed vindt of fout, laten zich niet ongedaan maken, maar scheppen een nieuwe realiteit en nieuwe afhankelijkheden. En wie zich nu tegen de euro keert, keert zich niet alleen tegen die realiteit, maar ook tegen de bondskanselier en de hele politieke klasse in Duitsland en Europa, die hun lot aan de euro verbonden hebben. Voor hen is er geen weg terug.
Het Europese integratieproces heeft een eigen logica en dynamiek en ook eurocritici kunnen die niet negeren. Dat geldt ook voor diegenen die weer terugwillen naar het Verdrag van Maastricht zoals het oorspronkelijk was bedoeld, zonder bailouts en naar Duits model. Dat is een gepasseerd station. Ook dat houdt het opbreken van de eurozone in, want dan zouden de Zuid-Europese probleemlanden direct afhaken terwijl ook zij onderdeel zijn van de eurozone. Wat Merkel en Schäuble doen is laveren tussen allerlei binnen- en buitenlandse klippen, met als vastbesloten doel de euro in stand te houden. Wie nu al zegt dat de euro is mislukt, zoals Frits Bolkestein, loopt op de zaken vooruit. Zolang de eurozone niet is opgebroken en - vooral - zolang Duitsland en Frankrijk binnen dezelfde muntunie blijven, bestaat de euro als een keiharde realiteit. En zolang de euro in het dagelijkse geldverkeer wordt gebruikt heeft zij legitimiteit, ook al zijn nog zoveel mensen boos op de ongekozen bureaucraten in Brussel en de 'dictaten' uit Frankfurt en Berlijn.
Daarbij is het voor buitenstaanders en commentatoren aan de zijlijn - en de hele Angelsaksische wereld behoort daartoe - heel makkelijk om stemming tegen de euro te maken. Dat gaat van 'I told you so' tot het schande spreken over het feit dat de Duitse bondskanselier in Griekenland voor nazi wordt uitgemaakt. Tegelijk wordt er meegehuild met al die arme Zuid-Europeanen die het zo moeilijk hebben met de rigide Duitse koers. Merkel wordt daarbij door de Engelstalige financiële pers opgeroepen eindelijk eens over de brug te komen en met een door Duitsland te betalen oplossing te komen voor de eurocrisis. Dat is perfide: of je steunt Merkel bij haar opgave om twintig ballen tegelijk in de lucht te houden voor het overeind houden van de euro, of je schrijft de euro af, met alle consequenties vandien. Buitenstaanders, die graag van alle walletjes mee-eten, doen soms net alsof er nog een tussenweg mogelijk is, maar die tussenweg wordt al door Merkel bewandelt. In die zin geldt: 'There Is No Alternative' (TINA), het motto van de Iron Lady dat deze dagen weer veel is aangehaald.
Voor de problemen in de eurozone bestaat geen quick fix, en het is waarschijnlijk dat alle deelnemende landen aan de beurt komen om door de markten te worden getest. Dat geldt voor de zwakke broeders, maar straks ook voor de sterkeren (waarbij ik even in het midden laast tot welk kamp Frankrijk behoort). En natuurlijk wordt ook de bereidheid van Duitsland getest om wel of niet met de euro door te gaan. Vandaar al het gespeculeer over een mogelijk Duits uittreden, omdat de Duitse bevolking (vooral het conservatief-burgerlijke deel) het beu is om steeds weer borg te staan voor Zuid-Europees mismanagement. Op de Dagelijkse Standaard lezen we dat dagelijks, alsof er redelijke alternatieven bestaan voor de euro of een plan B dat als vangnet (voor de sterke landen) kan dienen. Ondertussen weet iedereen heel wel dat zulke plannen niet bestaan, wat dan weer als bewijs geldt voor het monomane karakter van de eurocratie, die krampachtig vasthoudt aan eigen fantasieën. Probleempje met deze visie: de euro is sinds zij uit de geldautomaten komt geen fantasie meer, maar een 'keiharde' munt. Dat 'keihard' bedoel ik letterlijk, omdat het voor de Zuid-Europese landen een hard gelag is om binnen de euro te blijven.
Menigeen trekt daaruit de conclusie dat de verschillen binnen de eurozone te groot zijn. Dat zou kunnen, maar staat nog niet vast. Integendeel, de euro doet ook gewoon zijn werk en dwingt de Zuid-Europese landen die boven de afgrond bungelen nu pas echt hun economie op orde te krijgen. Of dat lukt, weten we niet, maar er is geen natuurwet die zegt dat dit niet zou kunnen. De economische wetenschap zegt heel weinig over cultuurverschillen, dus economen die zich daarop beroepen voeren geen economische maar andere argumenten aan. De economie is cultuurneutraal. Natuurlijk worden tijdens crises allerlei verschillen op scherp gezet en lopen de spanningen hoog op. Maar dat is op zich nog geen bewijs dat de euro niet kan werken. De economische teloorgang van Groot-Brittannië heeft minstens twintig jaar geduurd, waarbij in de jaren zeventig Labour zich aanvankelijk tot allerlei kunstgrepen beperkte, waarna Margaret Thatcher pas echt met diepe ingrepen kwam. Veel eurosceptici prijzen haar vasthoudendheid, maar de deïndustrialisering die met de Thatcher-revolutie gepaard ging heeft de verschillen tussen Noord- en Zuid-Engeland vergroot (waarbij het zuiden beter af was). Het Verenigd Koninkrijk gebruikt echter nog steeds het Britse pond, al zijn er in Schotland en Wales neigingen om zich af te scheiden van de almacht van Londen. Want dat moeten we ook zien: waar Thatcher in Europa streed tegen de almacht van Brussel, centraliseerde ze in eigen land en sneed ze lokale (Labour)besturen de pas af.
Dan is Merkel een stuk gematigder dan Thatcher, en heeft ze het ook moeilijker dan de Britse oud-premier, omdat de bondskanselier met veel meer tegengestelde belangen rekening moet houden. Zij benadrukt dat de EMU-lidstaten, die allemaal nationale stokpaardjes hebben, hun eigen economieën eerst zelf op orde moeten brengen voordat Duitsland tot verdere Europese eenwording bereid is. En binnen die eenwording moet serieus toezicht zijn, toezicht dat er tot de eurocrisis niet was, zoals er toen binnen de eurozone ook geen gemeenschappelijk afdwingbare regels waren. Dat is onder invloed van de eurocrisis aan het veranderen. Het democratische Duitsland heeft zich grondwettelijk tot die koers verplicht. Het betreft een historisch proces dat decennia in beslag kan nemen zonder dat succes bij voorbaat vaststaat. Niemand kan in de toekomst kijken. Maar wie denkt dat er nog andere Alternative für Deutschland zijn, miskent het feit dat in het verleden elke Duitse Sonderweg op rampen is uitgelopen. Dat zouden verantwoordelijke politici, in Duitsland en daarbuiten, niet nog eens moeten willen riskeren. Dat de bondsregering voortgaat op haar weg om de euro overeind te houden, vastberaden en consequent, en daarbij ook nog de moed heeft tegenspel te bieden aan de financiële markten, is in politieke zin logisch en verdient waardering. Ook van eurosceptici die de vasthoudendheid van Lady Thatcher ten voorbeeld stellen.
Lees ook