Schatten van de Zijderoute

Het is ongelofelijk dat pas in de negentiende eeuw expedities werden georganiseerd om de overblijfselen van de Zijderoute bloot te leggen en veilig te stellen voor het nageslacht. Resten die vertellen van handel die plaatsvond al enkele eeuwen voor, tot zo’n acht eeuwen na het begin van onze jaartelling. Of misschien is het niet zo ongelofelijk, als je bedenkt welke fysieke inspanningen avontuurlijke handelslieden uit oost en west moesten leveren om hun waren te slijten en te verwerven.

Vanaf het noorden van China liep de route via Afghanistan, het toenmalige Perzië, Mesopotamië en Antiochië naar de Middellandse Zee – de noordelijke route voerde door de Bulgar-Kiptsjak-zone naar Oost-Europa, de Krim en de Zwarte Zee naar de Middellandse Zee. Reizigers trotseerden bergen, kloven, hitte, regen, wilde dieren, rovers, honger, dorst en ziektes op hun tochten. Maar ze werden beloond met de prachtigste zijde – waarvan de Chinezen lang als enigen het productiegeheim kenden – en andere stoffen, edelstenen, porselein, papier, vruchten, kruiden, paarden en buskruit. En met vreemde spirituele opvattingen, zoals het boeddhisme, culturen, bouwstijlen, maar ook ziektes, als de pest.

Veel van de schatten die sinds het einde van de negentiende eeuw zijn ontdekt, zijn in bezit van de Hermitage in St. Petersburg. Een groot deel van de expositie in de Amsterdamse Hermitage komt dan ook uit die collectie. Zoals het piéce de resistance: een bijna negen meter lange muurschildering uit het Koningspaleis in Varakhsha (het huidige Oezbekistan) dat dateert uit de zevende of achtste eeuw. Het toont een god in gevecht met roofdieren en is voor het eerst buiten de Russische Hermitage te zien. Bij de schildering – die vreemd genoeg een tikje achteraf hangt in de tentoonstelling – is een film te zien van de restauratie van het pronkstuk.

De expositie begint met een grote plattegrond van de Zijderoute, waarop duidelijk wordt welk een immense afstanden werden afgelegd, te voet, te paard en te kameel. Klein vitrines tonen vervolgens terracotta beeldjes, van onder andere kamelen, uit de tweede tot en met de zevende eeuw. In de benedenzaal zijn dan de grote wandschilderingen te zien die vroeger de muren van rijke huizen sierden – taferelen van gevechten of godsdienstige rituelen. De rijke details van de vaak prachtig gekleurde kunstwerken zijn van heel dichtbij – en zonder obstructie van glas – te bewonderen.

Boven kan de bezoeker ervoor kiezen de route van oost naar west of omgekeerd te volgen. Voor de chronologie maakt het niet uit: de objecten uit de verschillende regio’s dateren van verschillende eeuwen en geven met elkaar niet alleen een beeld van de culturen die werden ontdekt, maar ook van de wederzijdse beïnvloeding. Er zijn beeldjes, sieraden, houten reliëfs, munten, zijde rollen en schilderingen, maar ook resten van stoffen, soms onwaarschijnlijk goed bewaard gebleven, aardewerk en zilveren sieraden en gebruiksvoorwerpen. In sommige zalen klinken boeddhistische meditaties, waardoor bezoekers zich, met zicht op bijvoorbeeld een zijden rolschildering van de Boeddha Maitreya (die na zevenhonderd jaar onder de grond te hebben gelegen een adembenemende kleurenpracht en fijnheid ten toon spreidt) helemaal kunnen onderdompelen in reflecties op die lang vervolgen tijden. Een korte, informatieve film, geeft in vogelvlucht de achtergronden en invloeden van de reizen weer. Dat is fijn, want de informatie over de Zijderoute is – voor degenen die niet kiezen voor een audiotour – wat summier. Verwacht dus niet als kenner van de verschillende vergeten landen en gebieden naar buiten te komen, maar laat je vooral verrassen door de schoonheid en diversiteit van de handelswaren waar onze voorvaderen (terecht) hun leven voor waagden.

Expeditie Zijderoute - Schatten uit de Hermitage. Tot en met 5 september in de Hermitage Amsterdam, Amstel 51.