Poetin is gevaarlijker dan ISIS

Twee opmerkelijke dissidente geluiden: in Moskou was gisteren een demonstratie waarin Vladimir Poetin werd opgeroepen zijn intimidatiepolitiek tegenover Oekraïne te staken, en vandaag stond in de kranten een verklaring van de naar Amerika uitgeweken Turkse moslimleider Fethullah Gülen waarin hij afstand neemt van de wreedheden die de jihadisten van ISIS in naam van Allah begaan.

De oproep van Gülen, een tegenstander van Recep Tayyip Erdogan, is opmerkelijk omdat hij zich zo demonstratief voor een westers publiek distantieert van ISIS en zijn sympathie uitspreekt voor de onthoofde journalisten James Foley en Steven Sotloff en de Britse hulpverlener David Haines. Daarbij bidt hij voor de vrijlating van gegijzelden. Gülen is bij mijn weten de eerste vooraanstaande moslimgeestelijke die dit doet. Alleen: op zijn officiële website staat de oproep niet. Het laatste bericht is daar het aanbieden van een condoleance na het overlijden van Nelson Mandela. De afwijzing van ISIS lijkt dus meer voor het Westen bestemd dan voor de eigen aanhang, de dubbele tong waarmee de moslimwereld wel vaker spreekt.

Daar staat tegenover dat Gülen een geduchte concurrent is voor Erdogan en vorig jaar bij rellen rond het Gezi-park in Istanbul een massa-aanhang op de been wist te brengen. Turkije is heel wat minder gelijkgeschakeld dan Rusland en nog steeds een belangrijk NAVO-bondgenoot. Het Westen heeft ondanks de fratsen van Erdogan nog steeds een stem in Ankara, wat je van Moskou niet kunt zeggen. ISIS is bovendien in de eerste plaats een bedreiging voor de moslimwereld zelf. Turkije heeft in het grensgebied met Syrië, waar zich tienduizenden vluchtelingen ophopen, dagelijks last van dit monster en zal er nu ook echt iets tegen moeten doen. Daarom hoeft het Westen niet voorop te gaan in de strijd tegen ISIS, het kan de furie in de regio zelf laten uitrazen en zich beperken tot luchtaanvallen. Weliswaar kunnen teruggekeerde jihadisten uit Irak en Syrië aanslagen plegen in Europa, maar een strategische dreiging voor het Westen is dat niet.

Dat ligt anders voor het optreden van Poetin. De 'sterke man' van Rusland staat erom bekend dat hij journalisten opsluit en niet zachtzinnig met zijn politieke tegenstanders omspringt. Hoewel Poetin daarin overeenkomt met Erdogan, die er eenzelfde autoritaire leiderschapsstijl op nahoudt, is demonstreren in Moskou riskanter dan in Istanbul of Ankara. De totalitaire erfenis is in Rusland groter dan die in Turkije. In Turkije is vaak gespeculeerd over de deep state die in de vorm van de Nationale Veiligheidsraad aan de macht zou zijn, maar onder Erdogan zijn de verhoudingen veranderd. In Rusland is het veiligheidsapparaat met oud-KGB'er Poetin in het Kremlin nog steeds aan de macht, al zijn de donkerste dagen van de Sovjet-Unie voorbij. Anders had gisteren niemand in Moskou de straat op durven gaan. Het protest in de Russische hoofdstad was kleiner dan gehoopt, maar laat ook zien dat niet alle Russen zich laten inpakken door de nationalistische stemmingmakerij die in Rusland hoogtij viert. Poetin werd zelfs opgeroepen om op te houden met liegen. Dat zal de Russische president niet gaan doen, maar de glasharde leugens die het Kremlin sinds een jaar verkondigt, zijn wel degelijk ook een gevaar voor het Westen, dat er niet goed raad mee weet.

Veel mensen in West-Europa staren zich blind op de spectaculaire territoriale opmars van de IS in het stroomgebied van de Eufraat en de Tigris. Dat spreekt vanwege alle gewelddadigheid ook veel meer tot de verbeelding van de hier levende moslims. Europese islamcritici hopen bovendien nog steeds op een bondgenootschap met Rusland tegen de jihad. Zij zien in Poetin een sterke leider die voorop kan gaan als 'verdediger van de christelijke beschaving'. Vergeleken met macho Poetin ogen de westerse leiders inderdaad nogal timide. Maar mijns inziens wijst niets erop dat Poetin deze rol ook serieus speelt en dat hij gemeenschappelijk met het Westen tegen de jihadisten wil optrekken. Integendeel, het laatste jaar hebben we een Poetin gezien die zich tegen het Westen richt en met zijn schaamteloze leugens zo veel mogelijk verdeeldheid wil zaaien. Hij is er steeds op uit om westerse instituties als de NAVO en de EU maximaal in diskrediet te brengen. Elke redenering die door het Westen wordt aangevoerd draait hij om, overal waar het vuurtje kan worden opgestookt doet hij dat. Zo was het Kremlin zelfs voor de Schotse onafhankelijkheid. Waar het democratische karakter van het referendum na afloop in de westerse media werd geprezen, was er volgens Moskou - dat er in maart op de Krim in rap tempo een volksraadpleging doorheen had gedrukt om de eigen annexatie te legitimeren - juist sprake van 'onregelmatigheden'. En het (Nederlandse) rapport over de ramp met de MH-17 werd als ontoereikend gehekeld. Het onderzoek zou partijdig zijn en gebruikt worden om een vuil spel tegen Rusland te spelen.

Enerzijds zijn de leugens van Moskou zeer doorzichtig. De westerse regeringen trappen er niet in. Anderzijds speelt het Kremlin wel handig in op allerlei onvrede die onder de Europese bevolkingen over de eigen regeerders bestaat. Poetin doet het voorkomen dat Rusland geen geweld gebruikt, maar dat dit komt van het Oekraïense leger en 'de fascisten in  Kiev', een propagandaverhaal dat als het maar vaak genoeg herhaald wordt een eigen geloofwaardigheid krijgt. Daarbij komt dat het geweldgebruik in Oost-Oekraïne van een andere (lagere) orde lijkt dan in het Midden-Oosten, waar westerse mogendheden (inclusief Israël) luchtbombardementen uitvoeren en veel meer zichtbare ellende heerst. Poetin is er een meester in steeds weer op de hypocrisie van het Westen te wijzen. Daarmee praat hij zijn eigen leugens goed of zegt hij dat het Westen ook liegt. Dat werkt niet alleen in Rusland zelf, maar ook binnen de westerse publieke opinie, waar de heilige oorlog van de moslimstrijders veel meer angst en afschuw wekt. Zo lijkt Poetin de enige die klare wijn schenkt en niet met dubbele tong spreekt.

Het verontrustende van Poetin is dat hij gewoon door blijft liegen. De Sovjet-Unie stond vroeger ook om haar leugens en propaganda bekend, maar die zaten opgesloten in de communistische ideologie. Moskou deed zijn best om zuiver in de leer te zijn en wrong zich daarvoor in de meest idiote bochten. Maar het Rusland van Poetin liegt om te liegen en schaamt zich daar niet voor, in de wetenschap dat dit verwarring zaait en westerse leiders er niet van terug hebben. Moskou speelt steeds de vermoorde onschuld, terwijl heel duidelijk is dat het verre van onschuldig is. Vervolgens vraagt Poetin om westerse bewijzen en beweert hij doodleuk al tegenbewijzen in huis te hebben die hij niet laat zien. Wat hieruit duidelijk zou moeten zijn, maar blijkbaar voor velen nog niet duidelijk is, is de totale onbetrouwbaarheid van het Kremlin, dat zichzelf in cynisme overtreft. Met de Poetin van vandaag zijn geen deals meer te sluiten, nu niet en in de toekomst ook niet meer. Dat sluit een gemeenschappelijk optrekken tussen Rusland en het Westen tegenover de moslimterreur uit, waarmee het bewind van Poetin de grootste strategische uitdager van het Westen is geworden. Veel gevaarlijker en doortrapter dan de fantasten van ISIS, die door hun redeloze geweld uiteindelijk vooral zichzelf nekken. Zij hebben ook niet de macht van een echte staat. Poetin - kil, berekenend, wraakzuchtig - wel.