Ingrijpen in Syrië is helemaal niet zo makkelijk
Nederland is immers gebonden aan het internationale recht. Als we dit rechtssysteem centraal stellen in ons buitenlands beleid moeten we er ook naar handelen.
De afgelopen weken is er veel geschreven en gezegd over de noodzaak om ISIS te bestrijden. In eerste instantie richtte het Westen zich op Irak, waar ISIS al tijdenlang bezig is met een behoorlijke opmars en natuurlijk met het uitmoorden van hele bevolkingsgroepen, maar tegenwoordig wordt Syrië ook vaak genoemd als land waar we in actie moeten komen. Gezien de strategie van ISIS en belangen in dat land is dat niet gek; feitelijk dient Syrië als basis voor de terroristische organisatie. Als je ze Irak uitgooit, verzamelen ze zich gewoon in Syrië, herstellen ze daar, kijken ze de zaak even aan, en openen ze de aanval weer als het Westen zich terugtrekt. Dan kun je wel bezig blijven.
Hoewel er zonder meer moet worden ingegrepen in Syrië is het qua volkenrecht lastiger om daadwerkelijk iets te doen. De PvdA zegt niet in actie te zullen komen zonder een mandaat van de VN. Daar kun je gemakkelijk kritiek op leveren, zoals wij dan ook hebben gedaan.
Toch is er een 'maar': een mandaat van de VN is namelijk één van de voorwaarden om ten strijde te kunnen trekken. De externe volkenrechtelijk adviseur van het ministerie van Buitenlandse Zaken liet dat eerder ook al weten in een advies aan de regering. Een mandaat van de VN legaliseert een dergelijk militair avontuur (vandaar ook dat George W. Bush zo zijn best deed om de oorlog tegen Irak van een juridische basis te voorzien, door te stellen dat er al een mandaat was). Je kunt de PvdA dus deels gelijk geven. Om op legale wijze in actie te kunnen komen zou de nieuwe coalition of the willing dan naar de VN moeten stappen; een tijdrovende bezigheid waarbij het van tevoren niet eens duidelijk is dat je je zin krijgt.
Gelukkig bestaat er een oplossing voor: er is geen mandaat van de VN nodig als de regering van het land in kwestie om hulp vraagt. Bagdad heeft dat al gedaan; de overheid aldaar heeft de Amerikanen verzocht om ISIS aan te pakken. Nederland kan zich daar klakkeloos bij aansluiten en de aanval steunen.
In Syrië is dat het geval nog niet. Als het Westen ISIS daar ook wil aanvallen, moet het in principe toestemming krijgen van de regering van dat land - aangenomen dat Obama, Cameron, en de andere westerse leiders niet naar de Verenigde Naties willen stappen tenminste. Dit betekent dat Assad westerse troepen moet toelaten. Dat is zeker niet onmogelijk (ISIS is hem ook een doorn in het oog), maar je kunt er niet op vertrouwen dat hij dit daadwerkelijk doet.
Daar komt nog eens bij dat het Westen Assad gezag legitimeert als het zo'n deal sluit. Het betekent immers dat Assad erkend wordt als de heerser van zijn land. Dat is een tikje problematisch aangezien Europa en Amerika tegelijkertijd volhouden dat de Syrische regering in Istanbul (die overigens totaal geen macht of invloed heeft) het Syrische volk vertegenwoordigt. Toch is dit niet onmogelijk; je zou kunnen stellen dat het Westen Assad opnieuw heeft erkend op het moment dat het een verdrag met hem sloot om chemische wapens te vernietigen. Je kunt geen contracten sluiten met iemand van wie je het leiderschap niet accepteert.
Kortom, in het beste geval moet er toestemming komen van Assad, maar in het slechtste geval is helemaal niet duidelijk wie precies toestemming moet geven, Assad of de government in exile, geleid door rebellen die niets hebben in te brengen in hun eigen land.
Opeens wordt het een beetje duidelijker waarom de PvdA de noodzaak van een VN-mandaat onderstreept. Het is volkenrechtelijk heel moeilijk om ingrijpen in Syrië te verantwoorden zonder toestemming van de internationale gemeenschap en ja, daar moeten we wel degelijk rekening mee houden omdat het anders nog chaotischer wordt in de wereld dan het al is. Het zou ieder wangedrag van wannabe dictators, autocraten en extremisten immers legitimeren.
Voor zover kun je meegaan in de redenering van de salonsocialisten; voorstanders van een groot militair avontuur moeten dat toegeven.
Toch is er een oplossing voor handen. Onder Kofi Annan is het principe van the responsibility to protect namelijk ontwikkeld. Deze norm (geen wet!) houdt in dat we de plicht hebben om in te grijpen als er genocide wordt gepleegd. Zoals de VN uitleggen op hun website:
The duty to prevent and halt genocide and mass atrocities lies first and foremost with the State, but the international community has a role that cannot be blocked by the invocation of sovereignty. Sovereignty no longer exclusively protects States from foreign interference; it is a charge of responsibility where States are accountable for the welfare of their people. This principle is enshrined in article 1 of the Genocide Convention and embodied in the principle of sovereignty as responsibility and in the concept of the Responsibility to Protect.
Geen verstandig mens spreekt op dit moment nog tegen dat ISIS een genocide aan het plegen is op alle (religieuze) minderheden in de door haar bezette gebieden. Sterker nog, het kabinet heeft zelf het "vermoeden van genocide uitgesproken". De PvdA - die deel uitmaakt van de regeringscoalitie - weet dat ook. Een dergelijk 'vermoeden' schept verplichtingen: volgens internationale afspraken, recht en normen moet het Westen ingrijpen, ook als er geen specifiek mandaat voor de VN is en de regering van het land in kwestie er geen toestemming voor heeft gegeven.
Zo bekeken is het enige problematische punt van aandacht dat nog wel overeind staat het gebrek aan het hebben van een strategie. Ook hier kunnen de bezwaren van de PvdA (en van VVD-minister Hennis, trouwens) gelukkig onderuit worden gehaald: er is inderdaad nog geen strategie, maar niets weerhoudt Nederland ervan om een coalitie bij elkaar te brengen en om samen een strategie te ontwerpen. Nou ja, niets behalve dit kleine feit: als je er zo bij betrokken bent zul je meer moeten doen dan wat het kabinet wil. Je kunt dan niet aankomen met vijf F16's en wat kogelwerende vesten.
