Onrust in Turkije neemt toe: hard tegen hard

Luisteraars van het NOS journaal op Radio 1 hebben mij er om zeven uur vanochtend al over gehoord, maar hier ook voor de rest van u: de afgelopen nacht zijn duizenden mensen weer de straat opgegaan in de drie grote Turkse steden.

In Istanbul, Ankara en Izmir eisten demonstranten het aftreden van het kabinet-Erdogan. Dit keer niet omdat de premier een onzalig bouwplan wilde uitvoeren, maar omdat verscheidene leden van het kabinet en hun zonen betrokken zijn bij een groot corruptieschandaal. 

Het begon vorige week toen er opeens tientallen hoge AKP-figuren en rijke zakenmannen met banden met de regering werden opgepakt. Kort daarna greep Erdogan in: tientallen politieofficieren werden ontslagen en de aanklagers in deze zaak werden onder grote druk gezet. Tegelijkertijd begon de premier maar weer eens over een 'internationale samenzwering tegen de Turkse staat' - want corruptie binnen de AKP? Haha, nee, nee, dat kan niet.

Nou dat kan dus wel. Nadat drie betrokken ministers waren opgestapt (waarvan één zei dat hij slechts de bevelen van Erdogan had opgevolgd, en hier aan toevoegde dat de premier wat hem betreft dus ook moet opstappen), gaven de aanklagers gisteren bevel om nog eens enkele tientallen verdachten aan te houden. Onder hen bevond zich de zoon van de premier, Bilal Erdogan.

In landen waar de Rule of Law nog altijd serieus wordt genomen voert de politie zo'n opdracht zonder vragen uit, ook als ze de premier stiekem steunen. Helaas is de rechtsstaat sinds kort afgeschaft in Turkije. De nieuw benoemde politiebonzen (van met name Istanbul) weigerden de bevelen namelijk uit te voeren. Sterker nog, zij lekten de arrestatieplannen naar het kabinet, wat vervolgens tegenmaatregelen kon treffen. 

Als reactie besloot Erdogan gisteren om zijn kabinet te 'vernieuwen'. Hij verving niet alleen de drie opgestapte ministers, maar ook zeven anderen, waaronder de incompetente en van corruptie verdachte minister van Europese Zaken Egemen (of Egoman, zoals ze hem hier noemen) Bagis. Met deze wisseling van de wacht hoopte Erdogan het imago van zijn partij en zichzelf wat op te poetsen én om zijn eigen macht meteen even te vergroten.

 Dit zijn de nieuwe ministers en dus de nieuwe heersers van Turkije. Wat daarbij opvalt is dat slechts drie van hen bekende namen zijn. De rest hebben hun politieke carrieres volledig te danken aan premier Erdogan. De kans dat ze hem op belangrijke beleidsterreinen zullen tegenspreken is dus nagenoeg nihil. Sterker nog, we kunnen er vanuit gaan dat ze hem blindelings zullen steunen, ja, ook als hij de rechtsstaat en Turkijes democratische systeem nog verder uitholt dan het geval nu al is. Het is niet voor niets dat sommige commentatoren het over een 'oorlogskabinet' hebben dat in elkaar is gezet om de laatste restjes van verzet - waaronder het corruptieschandaal - de kop in te drukken.

De premier is duidelijk van zins om iedere tak van de staat in handen te krijgen. Eerder kreeg hij de juridische macht al in handen, het leger, onderwijs en sport, nu probeert hij ook het OM over te nemen waardoor aanklagers niet langer onafhankelijk zullen opereren. De regering kan dan werkelijk álles maken omdat er niemand over is om zich er tegen te verzetten.

Geen wonder dus dat critici van de regering Erdogan - en dat zijn er steeds meer - hier niet over te spreken zijn. Gisteravond en afgelopen nacht ging het al los in Istanbul, Ankara en in mindere mate in Izmir, maar de komende dagen zal het volksverzet veel grotere vormen aannemen. Mijn inschatting is dat deze affaire weleens groter en schadelijker voor Erdogan kon worden dan de Gezi Park-demonstraties. De oppositie tegen zijn autoritaire beleid wordt namelijk steeds groter en uitgebreider: er zijn nu zelfs oud-ministers van de AK Parti die uit de partij stappen en Erdogan publiekelijk bekritiseren.

Zoals u van mij gewend bent zit ik er de komende tijd boven op. Het zullen weer spannende dagen worden, wat niet zo raar is aangezien er enorme belangen (macht, de rechtsstaat, miljarden euro's) op het spel staan.