Kijk niet om!

Gore Vidal (1925-2012) is één van de grote schrijvers die de Verenigde Staten heeft voortgebracht, die in die zeldzame categorie viel van het zijn van een alom geroemde én verguisde celebrity. Bekend vanwege zijn historische romans over onder andere Abraham Lincoln en de laatste heidense Romeinse Keizer Julianus en de screenplay voor Ben Hur, maar ook berucht om zijn uitgesproken politieke inborst en natuurlijk de publicatie van The City and the Pillar.

Gore Vidal was hard op weg om een literaire sensatie te worden totdat in 1948 zijn derde boek The City and the Pillar verscheen.  De thematiek van uitgesproken homoseksualiteit zorgde voor veel controverse en leidde ertoe dat zijn boek door vele boekhandels in de ban werd gedaan en het jaren duurde voordat Vidal weer onder eigen naam kon schrijven. Wie tegenwoordig The City and the Pillar leest zal zich verbazen over de heftige reacties die het boek in de naoorlogse Verenigde Staten ontlokte. Dit geeft meteen ook inzicht hoe in die tijd homoseksualiteit niet geaccepteerd werd en slechts oogluikend werd toegestaan zolang the love that dares not speak it's name niet zichtbaar was, maar zich voltrok in de schaduwen. Een boek erover gaf dan helemaal geen pas. Juist deze reacties zorgden ervoor dat The City of the Pillar één van de klassiekers is in de homoliteratuur en daarmee een bijdrage heeft geleverd aan de homo-emancipatie. Ruim een halve eeuw later is het natuurlijk de vraag of een toentertijd baanbrekend boek nu eigenlijk nog wel de moeite van het lezen waard is.

Opvallend genoeg kan die vraag met een overtuigend 'Ja!' beantwoord worden. In 186 pagina's neemt Gore Vidal je mee in het leven van de doodnormale Jim Willard die vlak voor zijn eindexamen in het Virginia van eind jaren dertig een weekend in de bossen doorbrengt met zijn beste vriend Bob Ford. Daar blijkt dat de vriendschap toch meer is dan gedacht en eindigt het weekend met een fysieke bekroning van hun evoluerende vriendschap. Voor Jim is hiermee de geest uit de fles wat betreft zijn homoseksualiteit terwijl voor Bob dit zeer zeker niet zo is. Aangezien Bob al eindexamen heeft gedaan, vertrekt hij naar New York om zijn geluk te beproeven bij de koopvaardij. Jim blijft achter met zijn fascinatie en liefde voor Bob en reist hem een jaar later achterna. Zijn zoektocht wordt uiteindelijk een queeste waarbij Bob onvindbaar lijkt en Jim zijn eigen coming of age doormaakt. Hij doorkruist daarbij het land van New York naar Californië waar hij als tennisleraar aan de slag hoopt te komen. In Californië ontmoet hij talloze kleurrijke personages en legt hij het aan met achtereenvolgens een filmster (die voor de bühne uiteraard hetero is) en later met een gekwelde schrijver met wie hij moeizame en langdurige relaties aangaat. Jim vindt hierdoor het geluk niet en vindt in de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog een escape en gaat het leger in. Medische redenen doen hem de das om en dwingen hem tot een terugkeer naar het burgerleven waar hij zijn relaties uit het verleden weer treft en ook weer terugkeert naar huis waar "zijn" Bob ook weer blijkt teruggekeerd omdat hij getrouwd is met zijn high school sweetheart. Bij de hernieuwde kennismaking met Jim lijkt Bob niets meer te weten van hun romantische encounter in de bossen, maar een gezamenlijk ondernomen "mannenweekend" in New York een jaar later lijkt te wijzen op een hernieuwde kennismaking ook op een ander vlak.

Hoe dit afloopt is met het oog op de onvermijdelijke spoiler alert aan de nieuwe lezers van The City of the Pillar om te ontdekken. Daarbij wijkt het einde in de door Vidal zelf gereviseerde tweede versie van de roman behoorlijk af van de versie die nu verkrijgbaar is. Deze laatste versie is de ogen van deze recensent overigens passender. Opvallend bij het boek is dat in veel opzichten de homoseksualiteit gewoon een onderdeel van het verhaal is en niet het onderwerp zelf. Dit gecombineerd met het doodgewone karakter van Jim maakt het juist zo'n sterke proponent voor homo-emancipatie. En daarom is het boek nu nog steeds zo leesbaar. Want feitelijk is het vooral een coming of age-roman waarbij de hoofdfiguur een queeste doorloopt waarvan de afloop hoogst onzeker is. Niet voor niets gaat een citaat uit de Bijbel aan het boek vooraf: "But his wife looked back from behind him and she became a pilaar of salt" (Genesis 19:26). Daarmee verwijst Vidal naar de vernietiging van Sodom en Gomorra waarbij alleen Lot en zijn gezin door Engelen werden gewaarschuwd omdat zij de toorn van God door hun rechtschapenheid niet verdienden. De Engelen waarschuwden hen echter dat zij bij hun vlucht uit Sodom niet terug moesten kijken. De vrouw van Lot deed dit toch en eindigde als een pilaar zout. Gelijk de vrouw van Lot geldt dus ook voor Jim: kijk niet om en ga door met je leven.