Leedvermaak op televisie: het Nederlandse gevangenisleven

Waarom kijken we naar tv-programma's over het gevangenisleven? Zijn we oprecht geïnteresseerd, omdat we met eigen ogen willen zien hoe criminelen worden afgestraft? Of speelt leedvermaak een rol?

Gevangenissen, of zoals we ze hier in Nederland met een eufemisme noemen, penitentiaire inrichtingen, vormen een bron van vermaak voor tv-makers en andere pottekijkers. Was het gevangenisleven vroeger nog onbekend voor iedereen die nooit iets strafbaars had gedaan, tegenwoordig weet bijna iedereen hoe het leven eraan toegaat in Amerikaanse Supermax-gevangenissen, waar moordenaars, pedofielen en ander zwaar crimineel gespuis wordt gehuisvest. In Nederland worden met name tv-programma's over dat soort Amerikaanse high security prisons uitgezonden, maar sinds tv-presentator Menno Buch naar de Penitentiaire Inrichting (PI) in Almere is geweest voor een reportageserie, weten we ook iets meer van het Nederlandse gevangenisleven.

In een van de afleveringen van het eerste seizoen van Buch in de Bajes leerde de tv-kijker hoe jonge criminelen aan een vuurwapen komen. Criminelen mogen zo'n illegaal vuurwapen lenen van een vriend om een overval te plegen, maar als ze met het wapen een schot lossen, moeten ze honderden euro's betalen. Het wapen is dan namelijk 'besmet', waardoor het wapen geen nut meer heeft in het illegale circuit. Oftewel, criminelen zullen niet zomaar de trekker overhalen, omdat ze dan in feite meteen hun buit kwijt zijn aan de afbetaling van het wapen. Heel fascinerend.

Voor het tweede seizoen van Buch in de Bajes is Buch afgereisd naar de PI te Vught, waar ook de Extra Beveiligde Inrichting zit, de strengst beveiligde inrichting van Europa. Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh, zit er opgesloten, net als grote namen uit de Nederlandse onderwereld. Het RTL 4-programma op de donderdagavond is zeer succesvol met bijna 1,3 miljoen kijkers. Waarom de Nederlander toch zo graag naar tv-programma's kijkt over het gevangenisleven? Het zal vast iets te maken hebben met de behoefte aan informatie en achtergronden bij het nieuws, net zoals we elke avond naar het journaal kijken.

Maar er zit meer achter. We willen zien wie er in de tralies zitten en waarom. We willen met eigen ogen zien hoe het leven van gevangenen eruitziet in een kale cel van een paar vierkante meters en we willen antwoord op de vraag of het allemaal niet een beetje strenger en soberder kan (het antwoord is volgens de tv-kijker altijd ja). In de huiskamers spreken we er schande van als een gevangene recalcitrant doet en uit zijn cel moet worden gehaald door een arrestatieteam. We hebben een bloedhekel aan wetsovertreders - we zouden ze het liefst permanent uit de samenleving verwijderen - maar intussen doen we ons tegoed aan het miserabele leven van diezelfde wetsovertreders die in de gevangenis zitten. Het leven van de criminelen komt via de televisie heel dichtbij, zonder dat we hoeven te vrezen voor ons eigen leven. Een knappe oplossing voor onze behoefte aan leedvermaak. En als criminelen liever geen pottekijkers willen, dan hadden ze maar een ander beroep moeten kiezen. Ja, toch?

Voor pottekijkers die niet genoeg hebben aan de al bestaande tv-programma's over het gevangenisleven: de Dienst Justitiële Inrichtingen, die de Nederlandse gevangenissen beheert, organiseert op 20 april voor de negende keer de Nationale Open Dag. "Op basis van eigen ervaring en het gesprek met DJI-medewerkers krijgen bezoekers van de Nationale Open Dag DJI een breed beeld van het leven 'achter de poort'." De eerste afleveringen van Buch in de Bajes II zijn terug te zien via RTL.