Het gaat om de tunnels

Gisteren was ik bij een press briefing op de Israëlische ambassade in Den Haag over de operatie Protective Edge in Gaza. Er waren nog twee andere journalisten aanwezig.

Het is vakantietijd, verder wil ik niet speculeren over de persbroeders die op grote schaal verstek lieten gaan. Maar het is wel oorlog in Gaza (een gisteravond afgekondigd staakt-het-vuren voor 72 uur tussen Israël en Hamas hield vanmorgen nog geen twee uur stand). De bijeenkomst was 'off the record', wat een informele conversatie inhoudt waaruit niet letterlijk met naam en toenaam geciteerd mag worden. Doe ik ook niet. Mijn voorkeur gaat uit om kennis te nemen van achtergrondinformatie die vaak helemaal niet zo spectaculair is om een algemene indruk te krijgen van het grotere beeld. Natuurlijk willen in dit geval de Israëli's hun kant van het verhaal belichten. Er zijn journalisten die bij zulke voorlichting meteen van 'propaganda' spreken, maar mijn ervaring is dat vertegenwoordigers van democratische landen geen nonsens verkopen en juist heel graag dieper op de zaken willen ingaan. Dat is in dictaturen heel anders. Die zorgen altijd voor een (slechte) politieke show en kunnen zich niet voorstellen dat het in westerse landen anders (en professioneler) toegaat.

Mij zijn twee dingen bijgebleven. Allereerst gaat het bij Protective Edge niet meer alleen om de raketten die vanaf Gaza op Zuid-Israël werden afgeschoten en die voor de bewoners van steden als Sderot en Ashkelon zo'n plaag waren. De tunnels zijn veel belangrijker. Onder Gaza is een schaduwwereld ontstaan waarvan Israël wel een vermoeden had, maar niet echt weet. (Lees voor een mogelijk falen van Israëlische inlichtingendiensten wat betreft de omvang van de tunnels Foreign Policy.) De strijders van Hamas, van wie geschat wordt dat ze 15.000 man paraat hebben, hebben heel goed begrepen dat Israël de zee en het luchtruim beheerst en goed zicht heeft op wat er bovengronds in Gaza gebeurt. Maar dat geldt niet voor wat zich allemaal ondergronds afspeelt. De tunnels zoals die nu in Gaza onder huizen en scholen worden aangetroffen, zijn opmerkelijk sophisticated en laten zien dat ze bij Hamas op dat terrein een flinke know how hebben opgebouwd. Waarschijnlijk met hulp van en getraind door Iran. Het was bekend dat al het naar Gaza aangevoerde beton voor tunnelbouw werd aangewend, maar de infra-structuur die daarmee is ontstaan is indrukwekkend.

Dat verandert - het tweede dat mij is bijgebleven - ook het beeld op Hamas, dat niet louter meer een terreurbeweging is (laat staan de 'sociale basisbeweging' tegen Fatah waarvoor het ooit werd aangezien), maar ook een semi-militaire organisatie. Toen ik afgelopen maand in Tel Aviv was, vertelde een oud-hoofd van de Mossad dat Hamas naar zijn indruk zwak was en dat het dus een goede tijd was voor de Israëlische regering om in te grijpen. Het is waar dat Hamas geïsoleerd staat nu in Egypte de moslimbroeders niet meer regeren. Maar het is ook een geduchte tegenstander, die verschillende doelen tegelijk nastreeft, zowel boven als onder de grond aan de weg timmert, politieke en materiële steun krijgt uit Qatar en uit Turkije (een NAVO-bondgenoot) en zich voorbereidt op een grote uitbraak in het kader van het grote doel: de vernietiging van Israël. Wat dat laatste betreft blijft er - letterlijk en figuurlijk - sprake van een tunnelvisie.

Niemand in Israël denkt overigens dat Hamas alleen met militaire middelen valt uit te schakelen. Dat denken alleen de Europese tegenstanders van militair ingrijpen die vaak opvallend slecht zijn ingelicht. In asymmetrische oorlogsvoering draait het altijd ook om een politieke strategie. Het tunnelnetwerk van Hamas was eigenlijk bedoel voor 'Judgement Day', om met een grote groep Hamasstrijders in een soort Tet-offensief Israëlisch grondgebied binnen te gaan en verrassingsaanvallen uit te voeren op steden in Zuid-Israël. Dat kunnen terroristische aanslagen zijn, maar ook ontvoeringen, zoals op de Israëlische soldaat Gilad Shalit, die in 2006 via een tunnel vanuit Gaza gevangen werd genomen en jarenlang in gijzeling verbleef. Ook vanochtend is er bij gevechten in de tunnels een Israëlische soldaat ontvoerd.

Ontvoering is overigens niet het juiste woord. Tijdens een rondleiding langs de grens op de Golan-hoogte kregen we te horen dat de Israëlische strijdkrachten niet blij waren met het gedrag van Shalit (19), die in Israël als een held wordt gezien, maar met zijn maten in zijn tank in diensttijd in een slaapzak lag te slapen toen zij door Hamasstrijders werden verrast. Burgers worden gekidnapt, Israëlische soldaten niet. Zij worden gevangen genomen door de vijand. Shalit gaf zich over aan Hamas, zonder de tank te gebruiken waarover hij de beschikking had (die was ook niet vernield, maar werd later op de eigen motor afgevoerd). Om Shalit weer vrij te krijgen, moesten duizend Palestijnse gevangenen worden uitgeruild. De militaire strateeg die ons op de Golan rondleidde, begreep en verdedigde de deal op politieke gronden, maar zei ook dat hem dat nooit zou overkomen. Als hij in gevangenschap van de vijand zou dreigen te komen, zou hij meteen vergif innemen om de Joodse staat zo'n dilemma te besparen. Of alle Israëlische soldaten zo bravoureus zijn (Shalit was negentien toen hij zich liet overmeesteren), mag worden betwijfeld. Maar ook de noordgrens van Israël wordt vanuit Zuid-Libanon constant getest en ook daar worden tunnels gegraven. Opvallend is wel dat Hezbollah zich nu stilhoudt, zoals Hamas zich stilhield toen Israël tijdens de zomeroorlog van 2006 Zuid-Libanon binnentrok.

Die tunnels zijn voor Israël een grotere bedreiging dan raketten, waartegen de Iron Dome is ontwikkeld. Onder Gaza is zelfs een ondergrondse infra-structuur gebouwd die nu voor een deel weer wordt vernietigd. De tunnels vernietigen is nu hoofddoel geworden voor Bibi Netanyahu, een klus die nog niet is geklaard, maar waarmee wel vorderingen worden gemaakt. Raadselachtig voor mij is waarom Hamas de afgelopen jaren door is gegaan met het afschieten van weinig effectieve raketten, terwijl in stilte aan een tunnelnetwerk werd gebouwd dat met de jaren steeds formidabeler is geworden. Die tunnels zijn voor Hamas een 'nationaal project' waarvan niet duidelijk is in hoeverre Fatah ervan op de hoogte was. Nu heeft Hamas vanwege het afschieten van die raketten (ongeleide projectielen) alsnog een Israëlische inval over zich afgeroepen, waaronder niet alleen de eigen bevolking in Gaza lijdt (dat is onderdeel van de calculaties), maar ook de jarenlange investeringen in de tunnelbouw teniet worden gedaan. Kortzichtigheid? Of gaat Hamas vanwege het nieuwe reservoir aan vijandigheid tegen Israël dat nu in Gaza wordt opgebouwd juist voor de lange termijn?

Dat blijft een constante: hoe geducht de vijanden van Israël ook zijn, echt te vatten is hun optreden nooit. Zij onttrekken zich aan elke politiek-militaire logica. Dat geldt voor de hele moslimwereld ten westen van India, ook voor het steenrijke Qatar en een (officieel seculier) land als Turkije, dat in de jaren negentig een strategisch partnerschap met Israël had, maar sinds de opkomst van de islamitische premier Erdogan steeds meer een antiwesterse koers vaart. De Turkse regering, lang een democratisch voorbeeld voor de regio, steunt betrekkelijk openlijk Hamas, dat in Amerika en Europa officieel als een terroristische organisatie te boek staat. Voor de NAVO (en Nederland) iets om aandacht aan te schenken. Want ook in West-Europa broeit een ondergrondse subcultuur van boosaardig moslimverzet die nog voor onaangename verrassingen kan gaan zorgen.