Heeft Nederland nog goede politici?

De democratie is een serieuze zaak en dan is er veel voor te zeggen om op een verkiezingsdag gewoon je burgerplicht te doen en te gaan stemmen. In België is zelfs een opkomstplicht en daar is best wat voor te zeggen. Het zijn vaak de minst geschoolden die niet gaan stemmen en als die niet komen opdagen is er toch een neiging om daar geen rekening meer mee te houden. Als het parlement het volk niet meer representeert, is er iets serieus mis. In Nederland hebben we dat gek genoeg door een overrepresentatie van academici in de politiek, al zou juist die hoge opleiding borg moeten staan voor de kwaliteit van onze politici.

Ik pleit ook helemaal niet voor meer 'gewone mensen' in de politiek. Integendeel, de politiek is mij al gewoon en conformistisch genoeg. Mijn grote bezwaar is juist dat er steeds meer eenheidsworst in het parlement zit, wat iets anders is dan één pot nat, maar dat wel gevaarlijk die kant op kan gaan. Dat komt volgens mij door de constante roep om politieke vernieuwing. Dat is totale onzin. Met de prostitutie behoort de politiek tot de oudste beroepen ter wereld en het is helemaal niet waar dat de politiek nu fundamenteel anders van karakter zou zijn dan in de tijd van Thorbecke of in de jaren dertig. Weliswaar leven we nu met internet en televisie, maar we zijn nog steeds een parlementaire democratie en het gaat nog steeds om machtsvorming en behoorlijk bestuur. Al die vernieuwers die raillerend spreken over een politiek systeem dat uit het stoomtijdperk stamt terwijl we nu computers hebben, vergeten dat stemmen nog altijd het beste met het rode potlood gaat. De stemmachines die in de jaren negentig werden ingevoerd, werden niet vertrouwd en ontnamen de politiek ook de romantiek van een spannende verkiezingsavond waarbij de uitslag lang ongewis bleef.

Met die algemene roep om politieke vernieuwing is echter wel degelijk wat mis. Het suggereert dat de politiek beter, democratischer en transparanter kan worden dan vroeger het geval was, en dat de hedendaagse kiezer kritischer is en hogere eisen stelt. Van dat laatste merk ik weinig, al kan het zijn dat de kiezers nu ongeduldiger zijn dan vroeger en sneller resultaten verlangen, resultaten die door de toegenomen complexiteit van het poitiek systeem en de bureaucratie moeilijker te leveren zijn. De politiek zelf kan altijd beter, maar dat vraagt om betere politici, niet om meer transparantie en democratie (waarbij 'meer democratie' in een grotere supranationale wereld zelfs helemaal niet kan).

Democratie draait om trial and error, om correctie achteraf, om openbaar debat, om scheiding der machten. En dat vraagt om controleerbare, dus voor de kiezer bekende en berekenbare politici, die hun vak verstaan en van hun fouten leren. Dat betekent dus ook dat zij niet na de eerste fout worden afgeserveerd en weggestuurd, maar dat zij de kans krijgen hun leven te beteren. Het is onzin te denken dat politici van een onbeschreven blad beter zijn dan politici met een vlekje. Integendeel, ik wil juist politici die gepokt en gemazeld zijn en tegenslagen hebben doorstaan. De partijbaronnen, die onveranderd achter de schermen de kieslijsten samenstellen, denken er anders over. Die willen steeds nieuw bloed, om jongeren te plezieren en nieuwe frisse ideeën te promoten omdat de spindoctors dat aanraden.

Maar er zijn helemaal geen nieuwe frisse ideeën in de politiek, zeker niet in een volgroeide democratie als de Nederlandse, hoogstens ideëenstelsels die hun waarde hebben bewezen (zoals het liberalisme, de christendemocratie en - jázeker - de sociaaldemocratie) en van tijd tot tijd politieke actualisering behoeven. Daaruit kunnen kiezen is in principe keus genoeg, zeker gezien alle franje die er aan de randen ook nog is. Tegelijk is de hedendaagse politiek razend ingewikkeld, misschien niet ingewikkelder dan vroeger (was er iets moeilijker dan het hoofd koel houden in de jaren dertig?), maar door alle snelle technologische ontwikkelingen is de politiek zeker bureaucratischer en technocratischer geworden. Dat zet op zich al een rem op alle veronderstelde openheid en 'transparantie'.

Je kunt in de politiek bedrogen worden waar je bij staat, met open ogen, omdat je het hele krachtenveld niet kunt overzien. Die complexiteit van allerlei beleidsdossiers, die ambtenaren beter beheersen dan politici, vraagt juist om gekozen politici die ervaren zijn, stevig in hun schoenen staan, niet met allerlei modegrillen (nieuwe ideetjes bijvoorbeeld) meegaan, en van de publieke zaak hun levensvervulling maken. Dat laatste wordt tegenwoordig afgewezen, omdat jonge ambitieuze dertigers vaak aan 'een nieuwe uitdaging' toe zouden zijn en na verloop van tijd 'iets nieuws' willen. Kletskoek, zulke nufjes deugen niet voor hun vak. Een professor begint na zijn veertigste ook niet aan wat anders, en heel de modernisering draait om specialisering en arbeidsdeling. Dan is het contraproductief om de professionele ambtenarij te laten controleren door kamerleden die net komen kijken en na een paar jaar alweer weg zijn. Als het goed was, zouden ze dan pas echt gewapend zijn voor hun taak. En je ziet ook dat de weinig goede politici die we nog hebben er lang zitten en de vijftig meestal zijn gepasseerd. Kijk naar Henk Kamp, een hoekig en consistent politicus met wie ik het niet altijd eens ben (de AOW), maar die wel zijn mannetje staat. Maar als ik op Henk Kamp zou willen stemmen, kan dat niet, want deze ervaren politicus en bewindsman, een beproefd gezicht van de VVD, staat niet op de kieslijst (zie de vertreklijst in Elsevier).

Het is nog veel erger. Er kandideren nauwelijks nog geslepen vijftigplussers voor de Tweede Kamer. Ondanks de vergrijzing die tot langer werken zou verplichten gelden zij als 'te oud' en 'vastgeroest'. Dit waanidee is nergens zo sterk als in Nederland, waar de commerciële jongerencultuur oppermachtig is en dat door een vernieuwingsplaag wordt geterroriseerd die ervaring afwijst en voor kneedbare dertigers en veertigers gaat. Zij zijn minder lastig en onafhankelijk en denken voornamelijk in particuliere carrièretermen. Moet ik op zulke groentjes stemmen? Nou, liever niet. En als er dan eens een jong ding is dat in de Kamer de aandacht trekt, zoals het CDA-lid Mirjam Sterk, dan vindt mevrouw het nog voor haar veertigste genoeg en wenst zij als representant van een frisse nieuwe generatie alleen nog als minister terug te keren. Hallo zeg, dat is dus niet de juiste spirit, dit is jeugdig overmoedige regentenmentaliteit zonder vereiste noblesse oblige. Is het dan gek als ik als ervaren kritische kiezer ook een keer overweeg te verzaken?