Een reddingsboei voor de euro

Het eurodebat is weer helemaal terug. Zoals ik stelde in mijn column Schuivende euro-panelen neemt de scepsis over de euro steeds verder toe, ook bij de EU-elite, al wordt dat nog niet openlijk toegegeven. Ik prees Telegraaf-coryfee Martin Visser in die column voor het openlijk uiten van zijn toenemende twijfel.

Martin is niet de enige. De bekende journalist Bernard Hammelburg begon het nieuwe jaar zelfs met een openlijke spijtbetuiging. Hammelburg is tot de conclusie gekomen dat de euro op drijfzand rust en neemt zichzelf kwalijk dat hij dat niet eerder zag. Beter laat dan ooit, zullen we maar zeggen.

Er vindt nu een discussie plaats onder economen hoe de euro nog gered kan worden. Martin Visser heeft daarvoor een enquete onder 20 topeconomen gehouden. De meningen zijn verdeeld, maar er zijn behoorlijk wat economen die denken dat de euro nog gered kan worden, mits de structuur verbeterd wordt. Opmerkelijk genoeg vinden we onder de economen die denken dat de euro nog gered kan worden ook de econoom Luc Soete, die in 1997 tot 70 Nederlandse economen behoorde die in een pamflet bezwaar maakten tegen de (toen nog) toekomstige euro. Een pamflet, dat destijds door mensen als Rick van der Ploeg en Gerrit Zalm weggehoond werd. Soete is tegenwoordig van mening dat we al te ver zijn gegaan in de richting van een muntunie om nog op onze schreden terug te keren en dat we er maar beter het beste van kunnen maken.

Om nog eens aan te halen hoe goed die 70 Nederlandse economen het in 1997 gezien hadden, hoef ik uit hun toenmalige pamflet alleen maar deze zin te halen: “En in het niet ondenkbeeldige geval dat Europa de komende jaren opnieuw met een recessie te kampen zal hebben, brengen de rigide 'Dublin-eisen' Europa nog verder in een neerwaartse spiraal van bezuinigingen en oplopende werkloosheid. Het valt niet te verwachten dat de nieuwe Europese Centrale Bank (ECB) dan een Europees stimuleringsbeleid zal entameren. Zij moet immers absolute prioriteit geven aan prijsstabiliteit. Bovendien ontbreekt het aan automatische stabilisatoren op Europees niveau”.

Ze hadden het dus goed gezien, maar achteraf een koe in de kont kijken heeft weinig zin. Vraag is, zal de euro beter functioneren als er verdere structurele aanpassingen komen en we in plaats van een halve, een hele muntunie krijgen? Welke reddingsboeien zijn er? De meeste economen die geënquêteerd zijn door Martin Visser (zie hier het verslag) denken dan aan zaken als een verdergaande budgettaire samenwerking (centraal begrotingsbeleid), een transferunie (nóg meer transfers van rijke naar arme gebieden, we hebben er al heel wat) en een verdere verbetering van de bankenunie. Daarnaast wordt QE door sommigen geprezen als manier om tijdelijk de inflatie te verhogen.

Nu ben ik zelf geen econoom, maar bij deze zogenaamde voltooiing van de eurozone zie ik twee grote problemen opdoemen. Ten eerste, de mate van centralisatie en eenwording die wordt gepredikt, komt in feite neer op een politieke unie en daarvoor lijkt op dit moment geen draagvlak te zijn onder de Europese bevolking. Bovendien weten we niet of die politieke unie ooit democratisch zou kunnen werken. Ik hoef maar te verwijzen naar de lage opkomsten bij verkiezingen voor het Europees Parlement en naar het zelfs voor insiders onnavolgbare fractiesysteem van dat parlement.

En dan het tweede probleem: ook al voltooien we de muntunie met allerlei centrale organen die de macht overnemen van de natiestaten, zoals het voor een democratie essentiële budgetrecht, welke garantie hebben we dat de muntunie dan wél gaat werken? Je houdt verschillen per land in taal, mentaliteit, cultuur, fiscale structuur; verschillen die moeilijk verenigbaar zijn met een muntunie. In hoeverre is de samenleving maakbaar van bovenaf? En is dat überhaupt wel wenselijk?

Ik ben van mening dat veel economen die maakbaarheid overschatten. Daarom heb ik mij steeds voorstander getoond van TMS als beste oplossing om de monetaire flexibiliteit terug te brengen in de eurozone, zonder de gemeenschappelijke munt op te geven. Voorwaarde is dan wel, dat alle lidstaten die oplossing steunen.

Helaas constateer ik al enkele jaren dat de politieke- en media-elite in de meeste eurolanden weigert om een serieus debat te voeren over alternatieve oplossingen. Op enig moment zal het momentum daarvoor voorgoed voorbij zijn. Wat dan rest is óf een chaotische ontmanteling van de eurozone en terugkeer naar nationale munten, óf de muntunie ondemocratisch voltooien en de onafhankelijke natiestaat deponeren op de mestvaalt van de geschiedenis. Misschien is dat de definitieve keuze, waarvoor we op enig moment komen te staan.