De 'sociale huurmarkt', een schoolvoorbeeld van mislukte armenhulp

Niks mis met overheidshulp aan armen, maar waarom op deze marktverstorende en inefficiënte manier?

Vandaag heeft de ministerraad, naar voorstel van de CDA-minister Donner (Binnenlandse Zaken), besloten dat 'rijke huishoudens' met een sociale huurwoning een huurstijging van (maximaal) vijf procent (bovenop de inflatiecorrectie) tegemoet gaan zien. Het is een maatregel bedoeld om 'scheefwoners', mensen met een hoog inkomen die in een goedkope huurwoning (blijven) wonen, aan te pakken. Uiteindelijk is het weer bedoeld om het systeem van 'sociaal huren', het aanbieden van huurwoningen aan 'armen' - zo was althans oorspronkelijk de bedoeling - onder de marktprijs, in stand te houden.

Niks mis met armenhulp. Bij voorkeur door religieuze of humanistische organisaties, maar desnoods door de overheid. Ook Milton Friedman, wiens ideeën door critici vaak wat radicaler worden weergegeven dan dat ze werkelijk zijn, zag het nut en (in mindere mate) de noodzaak in van overheidshulp aan armen. In zijn boek Capitalism and Freedom legt hij echter wel twee randvoorwaarden aan.

Ten eerste moet de armoedehulp enkel bij armen terechtkomen. Dat klinkt voor de hand liggend, maar bijvoorbeeld de AOW komt bij álle ouderen terecht, ook de rijken; landbouwsubsidies komen ook bij de rijke boeren terecht; kinderbijslag gaat ook naar rijke ouders; etc. Hoeveel geld zou de overheid niet besparen - en zou teruggeven kunnen worden in de vorm van belastingverlagingen - als al deze subsidies, uitkeringen, bijslagen, etc. tot arme Nederlanders beperkt worden?

Ten tweede moet de armoedehulp zo min mogelijk de markt verstoren. Dus geen minimumloon dat arbeiders met weinig vaardigheden van de arbeidsmarkt drukt of ontslagbescherming die werkgevers huiverig maakt om (veel) nieuwe werknemers in dienst te nemen. Maar ook geen 'sociale huurmarkt', aangezien het de huurmarkt - zo ervaart iedereen die een huurhuis zoekt - volledig verziekt heeft. Wat dan wel? Nou, gewoon: geld voor armen. Door Friedman een 'negatieve inkomstenbelasting' genoemd. Elke Nederlander heeft recht op dit uitkeringsinkomen en de hoogte hangt af van je 'gewone inkomen'/arbeidsinkomen. En that's it, verder geen flauwekul.

Dat is niet ideaal, want elke vorm van overheidsingrijpen werkt verstorend, maar áls armoedehulp een overheidstaak is, dan is dit wel de beste manier om het  vorm te geven. Over de hoogte van het (maximale) uitkeringsinkomen kan uitgebreid gediscussieerd worden, maar dit is de beste vormgeving. Dan kan de huizenmarkt tenminste aan de vrije markt overgelaten worden en zijn er geen malle plannen - die vermoedelijk geeneens uitvoerbaar zijn - nodig om een falend systeem van 'sociaal huren' nog enigszins staande te houden.