Column Paul Cliteur - Van den Berg’s Wokabulary: verplichte studiekost voor minister Dijkgraaf

Minister Dijkgraaf van onderwijs lijkt vooralsnog een onbeschreven blad. Een getalenteerd natuurwetenschapper die nu de bestuurlijke verantwoordelijkheid heeft gekregen voor het onderwijsbeleid. Vooralsnog lijkt de wereld hem toe te lachen, maar zal dat ook zo blijven?

Ik weet niet of hij zich dat realiseert, maar hij heeft een forse uitdaging voor de boeg: Woke. Woke is een manier van denken, actievoeren, omgang met elkaar, die is overgewaaid uit de Verenigde Staten en door sommigen als een spons wordt opgezogen. René den Ouden heeft met De projectleider (2021) hierover een mooie ideeën roman geschreven. Hoofdpersoon Jackie, alter ego van de schrijver zelf, toont ons met veel gevoel voor humor met wat voor problemen een onderwijsorganisatie als een Hogeschool te maken krijgt als men werkelijk Woke wil gaan implementeren. Wat sommigen dus gedachteloos willen doen.

Zo niet Floris van den Berg. Filosoof Van den Berg, academicus verbonden aan de Universiteit van Utrecht, waarschuwt ervoor in een Telegraaf-interview met Wierd Duk. Dat interview vindt plaats naar aanleiding van Van den Berg’s boek Wokabulary dat net is verschenen. “Ruzies over Zwarte Piet. Discussies over ons koloniale- en slavernij-verleden en de samenstelling van museale collecties. Debatten over quota voor minderheden. Over genderneutrale toiletten en transgender-activisme. Over het censureren van de taal: negerzoen en jodenkoek zouden niet meer mogen. Een vrouw is nu een ’mens met baarmoeder’.”

Den Ouden en Van den Berg vullen elkaar aan. Wie de roman van Den Ouden leest zal denken: “maar zo erg is het toch niet. Dit is fictie!” Maar Van den Berg’s Wokabulary leert: het is geen fictie. En de werkelijkheid overtreft de fictie. Universiteiten, hogescholen, maar ook allerlei andere instellingen verkeren in grote crisis. Zou de minister van onderwijs zich realiseren dat volgens de wokies zijn vak, de natuurkunde, “ook maar een mening” is? En wat gaat hij daaraan doen?

Van den Berg toont in Wokabulary haarscherp aan dat Woke een verdere ontwikkeling is van het postmodernisme dat al decennia lang het academisch ethos van betrouwbare, op feiten en objectiviteit georiënteerde, wetenschap ondermijnt. Dat betekent dat het dus niet zomaar om een modegril gaat, maar om een beweging die al minstens een halve eeuw aan het knagen is aan de fundamenten van de universiteit. Zou de minister zich dat realiseren? Realiseren universitaire bestuurders zich dat?

Wat de bestuurders betreft zijn sommigen iets meer “wakker” dan anderen. De Utrechtse rector magnificus Henk Kummeling krijgt terecht een compliment van Van den Berg in het interview. Maar verder lijkt het alsof men toch liever de andere kant uitkijkt. Ook de minister van onderwijs, als ik het goed zie.

Duk vat de boodschap van Van den Berg goed samen: “Van den Berg schreef een kritisch wokewoordenboek, met uitleg van al die uit de Verenigde Staten overgewaaide termen waarvan een aantal de afgelopen jaar ook ons taalgebied is binnengeslopen: van safe space en ableism tot sensitivity reader en cisgender. Aan die opsomming gaat een uitleggende tekst vooraf, waarin Van den Berg het publiek waarschuwt: ’Woke is een monster, een revolutie die onder het mom van verheven en fraaie idealen het bouwwerk van de Verlichting – de westerse liberale democratie – ondermijnt.’”

Laten we hopen dat de minister het Wokabulary snel onder zijn hoofdkussen heeft. Of nog beter: dat het daar al ligt. Vergeet niet collega Hugo de Jonge die bij de aanvang van zijn ministerschap nog zelfverzekerd, omringd door zijn ambtenaren, door Den Haag wandelde. Hier en daar joviaal groetend naar bewonderende passanten. In een jaar kan veel gebeuren, minister Dijkgraaf. Zorg dat u voorbereid bent. De wittebroodsweken zijn zo voorbij.