Weg met de Afsluitdijk?

De kop van dit stukje is geen statement en zeker geen protest tegen de Afsluitdijk, mocht ik die indruk gewekt hebben. Dan had er in plaats van een vraagteken wel een uitroepteken aan het eind van de zin gestaan. ‘Weg met de Afsluitdijk?’ –inderdaad, mét vraagteken- is de titel van een expositie die momenteel te bezichtigen is in het Erfgoedcentrum Nieuw Land te Lelystad.

Voor degenen die niet bekend zijn met Nieuw Land volgt hier eerst even een introductie. Geen overbodige luxe denk ik zo, aangezien ik zelf tot voor kort ook nog nooit had gehoord van (volgens hun website) ‘hét museum, archief en studiecentrum over de (ontstaans-)geschiedenis van de grootste polder ter wereld: Flevoland’. Mensen uit het hele land trekken massaal naar Amsterdam om daar het Rijksmuseum of het Van Gogh te bezoeken, maar ik betwijfel of Nieuw Land veel bezoekers trekt die van buiten Flevoland moeten komen.

Nu zijn er natuurlijk wel meer musea in de provincie waar jaarlijks niet hele volksstammen op afkomen en die het voornamelijk moeten hebben van de interesse van de lokale bevolking, maar daar wordt dan zo af en toe wel een opvallende tentoonstelling georganiseerd waarvoor bij wijze van spreken de halve randstad oostwaarts trekt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan De Dode Zeerollen, waarvoor u tot begin dit jaar terecht kon bij het Drents Museum. De indruk die ik kreeg van Nieuw Land is dat daar zowel de vaste als de tijdelijke tentoonstellingen allemaal gericht zijn op aspecten die met (het ontstaan van) Flevoland te maken hebben. Niet geheel verwonderlijk met de tekst van hun website in het achterhoofd, maar het centrale onderwerp is daardoor wel heel eh, nou ja, plaatsgebonden dus.

Een bezoekje is ongetwijfeld een verplicht nummer voor de plaatselijke scholen en vast ook wel voor enkele nieuwsgierige bewoners van de polder, maar zoals ik al eerder opmerkte denk ik niet dat er verder veel toestroom is vanuit de rest van het land. Zelf was ik er op een zondag, een dag waarop toch menig gezinnetje een middagje cultuur gaat snuiven, maar op één groepje mannen na was het museum verder uitgestorven. Toegegeven, het was stralend lenteweer, dus dat zal ook wel een rol hebben gespeeld. De nabijgelegen Bataviawerf, inclusief de replica van het befaamde 17^e-eeuwse zeilschip, mocht op iets meer belangstelling rekenen. Nu gaat er bij sommigen van u waarschijnlijk wel een belletje rinkelen; de Batavia geniet inderdaad wel enige bekendheid en is een bezienswaardigheid waarvoor bezoekers –waaronder veel buitenlandse toeristen- wel naar Lelystad willen komen. (Dat en de outlet Bataviastad, waar u in een soort themapark-omgeving voor relatief weinig geld bij de wat luxere modemerken kunt shoppen, maar dat even terzijde).

Ironisch genoeg heeft die schuit uit de VOC-tijd waar iedereen voor komt natuurlijk verder niks met Lelystad te maken; hij is in Amsterdam gebouwd en vergaan voor de kust van West-Australië. De Bataviawerf had ook in Noord-Holland kunnen liggen, zullen we maar zeggen, terwijl Nieuw Land zijn bestaansrecht juist ontleent aan de locatie. En alhoewel in het museum de geschiedenis van het gebied dat we nu kennen als Flevoland centraal staat, is het onderwerp in de kern veel breder en gaat het eigenlijk alle Nederlanders aan: ik heb het uiteraard over ‘onze’ strijd tegen het water. De Zuiderzeewerken behoren (samen met de Deltawerken) tot de grootste waterhuishoudkundige ingenieursprojecten die ooit zijn uitgevoerd en zijn bekend over de hele wereld. Het is niet voor niets dat Nederlanders steeds weer ingeschakeld worden als men in het buitenland last heeft van natte voeten.

In Nieuw Land kunt u verschillende vaste tentoonstellingen bezoeken die uitvoerig ingaan op de lange historie en interessante feitjes en weetjes omtrent het gebied, maar het draait allemaal natuurlijk om de uiteindelijke drooglegging van delen van de voormalige Zuiderzee, waardoor de provincie Flevoland kon ontstaan. En daar kwam nogal wat bij kijken. Een tijdelijke expositie die hier nauw mee samenhangt is ‘Weg met de Afsluitdijk?’. Misschien een beetje een merkwaardige titel. Immers: zonder Afsluitdijk geen Flevoland, dus hoezo weg ermee?

Het tegengaan van overstromingen plus de behoefte aan nieuwe landbouwgrond waren aan het begin van de 20^e eeuw redenen om de Zuiderzee af te sluiten van de Noordzee. In 1927 begon men aan de bouw van de 32 kilometer lange waterkering die dat moest bewerkstelligen en in 1932 was de Afsluitdijk een feit. Vanaf dat moment bestond de Zuiderzee niet meer; de naam van het binnendijkse deel werd veranderd in IJsselmeer en het buitendijkse gedeelte zou voortaan bekend staan als de Waddenzee. Een jaar later werd de Afsluitdijk opengesteld voor verkeer.                                                         

De naam van Cornelis Lely, ingenieur en naamgever van Lelystad, moet hier even genoemd worden. Al in 1891 had hij een plan klaarliggen voor de afsluiting en inpoldering van de Zuiderzee. Het zou vervolgens nog wat jaartjes duren voordat de regering groen licht gaf voor dit megaproject, o.a. door felle protesten van de vele vissers die voor hun levensonderhoud afhankelijk waren van de visserij op de Zuiderzee, maar nadat in 1918 de zgn. Zuiderzeewet werd aangenomen was er geen houden meer aan. Na de voltooiing van de Afsluitdijk kon met beginnen met het lange proces van inpolderen, wat ons de Noordoostpolder, Oostelijk Flevoland en Zuidelijk Flevoland op zou leveren. In 1986 werden deze gebieden officieel Flevoland gedoopt, de twaalfde provincie van ons land.

Het moge duidelijk zijn dat de bouw van de Afsluitdijk veel veranderd heeft, zeker op het gebied van de natuur. Die heeft de mens namelijk behoorlijk naar zijn hand gezet toen er begonnen werd aan de Zuiderzeewerken. Landschapsarchitecten Jorryt Braaksma en Martijn Al hebben zich afgevraagd wat de gevolgen zijn geweest voor het IJsselmeergebied en of we tegenwoordig, met de kennis die we nu hebben, de Afsluitdijk op dezelfde manier gebouwd zouden hebben. Daarover gaat de tentoonstelling ‘Weg met de Afsluitdijk?’ en vandaar ook dat vraagteken; het is niet zo dat de heren Braaksma en Al ervoor pleiten om die vermaledijde dijk morgen te slopen, maar ze vragen zich wél af hoe het zou zijn als hij nooit was aangelegd. En, nu hij er toch eenmaal is, hoe deze dusdanig aan te passen aan een veranderend klimaat opdat het IJsselmeergebied nog generaties lang een prettig en leefbaar gebied kan blijven. Het is dit onderzoek naar een duurzame delta dat gepresenteerd wordt in de Schatkamer van Nieuw Land, tezamen met originele documenten en objecten uit de eigen collectie.

Waarschuwing: het is veel leeswerk, dus enige interesse voor de materie is essentieel, anders ben je er zo uitgekeken. Maar behalve deze expositie is er uiteraard de rest van het museum nog, dat zeker een kijkje verdient, al is de opzet soms een tikje onoverzichtelijk en komen bepaalde dingetjes af en toe wat knullig of gekunsteld over. Zo namen mijn metgezel en ik vol verwachting plaats in een donkere cabine, terwijl een digitale klok bij de ingang aftelde tot het ogenblik dat ‘de show’ zou beginnen. Nu wist ik heus wel dat ik niet in Villa Volta in de Efteling zat, dus ik rekende niet op dat soort spectaculaire taferelen, maar vervolgens lichtte er alleen een foto op wandformaat op –waar wij ook nog eens met onze rug tegenaan stonden. Het licht knipperde wat en toen was het voorbij. Lichtelijk gedesillusioneerd verlieten we de cabine, niet gelovend dat ‘dat alles was’. Misschien kwam daar onze hoofdstedelijke arrogantie even naar boven, maar hee, we liepen daar toch maar mooi. Twee Amsterdammers die de moeite hadden genomen om de reis naar Lelystad te maken. En hoe het ook zij, ik was aan het eind van het bezoek in elk geval een stuk wijzer over Flevoland. En toen was het tijd om van het mooie weer te genieten!