Schoon Schip maken

Gisteren was de econoom Bas Jacobs te gast bij Buitenhof, onlangs door diens collega's nog uitgeroepen tot 'de beste econoom van Nederland'. De heer Jacobs maakte tijdens dat vraaggesprek een aantal rake opmerkingen. Opmerkingen, die hier op DDS al veel langer te horen zijn, maar die nu gelukkig ook beginnen door te dringen bij een breder deel van de monetair economische academische wereld. Het werd ook eens tijd.

Jacobs wees er op dat er in Europa sprake is van een 'vraag-probleem', in het bijzonder ook in Nederland. Anders dan in de jaren tachtig kenmerkt deze crisis zich namelijk door een onbalans in de private sector. Die onbalans wordt veroorzaakt door problemen in de financiële sector. Hoog tijd dat er schoon schip wordt gemaakt met de zombiebanken, niet alleen in Nederland, maar vooral in de Zuid-Europese periferie. Waar hebben we die geluiden toch meer gehoord?

Al drie jaar geleden kwam André ten Dam tot deze conclusie. Het blijft dan ook merkwaardig, dat de gehele gevestigde orde, van media tot politiek, van economen tot financieel deskundigen tot nu toe hebben gezwegen, terwijl de analyse van de problemen plús de diagnose allang bekend waren. Veelzeggend was ook de opmerking van Jacobs dat hij samen met vijf andere topeconomen in oktober 2011 de toenmalig minister van Financiën, de heer De Jager, indringend gewaarschuwd had om snel maatregelen te treffen voor de rotte bankensector. Maar deze schijnt niets ondernomen te hebben. Dat is op zijn zachtst gezegd nogal vreemd. Maar de heer De Jager heeft wel vaker blijk gegeven niet over een erg ontwikkeld verantwoordelijkheidsgevoel te beschikken.

De kernproblemen zijn tweeërlei. Enerzijds is het probleem dat de Europese bankensector, en dan met name in de periferie, te kampen heeft met een overdaad aan slechte leningen op hun balansen, anderzijds dat zij hierdoor geen cent krediet meer uitlenen, waardoor economische activiteit wordt gesmoord. Een dodelijke combinatie, die nog eens versterkt wordt door het verkeerde beleid van de meeste Europese regeringen, waaronder de onze.

Deze twee problemen hangen dus met elkaar samen en zijn uiteindelijk terug te voeren op het krankzinnige politieke besluit om één munt- en rentestelsel in te voeren voor onderling sterk divergerende economieën. Gelukkig beginnen steeds meer mensen in Nederland in te zien dat de invoering van de euro een historische fout is geweest. Hoog tijd dus om schoon schip te maken!

Jacobs prees Dijsselbloem voor diens lef om klip en klaar duidelijk te maken, dat het wat de Eurogroep betreft nu mooi is geweest. Niet de belastingbetaler moet in eerste instantie opdraaien voor de verliezen die private ondernemingen als banken lijden, maar op de eerste plaats die banken zelf. Dat wil zeggen, eerst de aandeelhouders, dan de achtergestelde obligatiehouders, dan de grote spaarders en pas in allerlaatste instantie de belastingbetaler. En dan allereerst de belastingbetaler van het land waar de betreffende bank gevestigd is en pas daarna de Europese belastingbetaler (lees: de Duitse en de Nederlandse).

Waar Jacobs echter de mist in ging was, dat hij pleitte voor de oprichting van een Europese Banken Unie. Immers, met het vestigen van een Europese Banken Unie worden de schulden van alle Europese (systeem)banken met elkaar verstrengeld. Onze al aan het belastingbetalerinfuus hangende bankensector zou dan mede verantwoordelijk worden voor het rotte fruit dat in Zuid-Europa aan de bankenboom hangt, een weinig aanlokkelijk perspectief..., voor de Nederlandse belastingbetaler. Weliswaar erkende Jacobs dat van die Banken Unie zowel een Europees resolutie fonds als een Europees afwikkelfonds onderdeel zouden moeten vormen, maar hij durfde niet hardop voor het oog van de natie te zeggen wat daarvan de consequentie is: een keiharde reset van (een groot deel van) de schulden. In plaats daarvan benoemde hij de noodzaak van een funding mechanisme (het ESM) en de vestiging van een Europees Deposito Garantie Stelsel. Maar hij zei er niet bij dat er helemaal geen geld is voor dat DGS. En daarmee is dat plan in feite een slag in de lucht. Immers, die rekening ploft met de invoering van die Banken Unie  bij ons op de mat, want vak Zuid is totaal berooid. En er is een bekend Hollands gezegde: 'van een kale kip kan men geen veren plukken'.

En zolang vak Zuid gevangen blijft in de euro-gevangenis en niet in staat wordt gesteld monetair te devalueren, zal er niets verbeteren. Dan blijven we zitten in de vicieuze cirkel van onaflosbare schulden, vastgelopen bancaire financiering en stilstand van de economische activiteit. Nog gezonde bedrijven krijgen geen krediet om te investeren, door het gevoerde beleid gaan de zwakkere broeders met bosjes failliet (het CBS kwam in februari jongsleden nog met cijfers dat voor het vijfde achtereenvolgende jaar het aantal bedrijfsfaillissementen was gestegen, tot het hoogste niveau sinds 1981) en dienen banken dus nog meer verliezen te nemen op hun toch al uitgeholde balansen. En die vicieuze cirkel kan alleen maar doorbroken worden door dat waanzinnige prestige project van de euro los te laten en de landen te bevrijden van dat euro-juk. Maar dat is voor de Europese politieke elite onbespreekbaar, want gezichtsverlies.

Toch is dat de enige manier om de vraagzijde van de economie te herstellen. De consument, wiens besteedbare inkomen, en zeker in Nederland, toch al uitgehold is door inflatie, een eindeloze reeks lastenverzwaringen en door de conversie van de gulden naar de euro houdt de hand op de knip. Voeg daarbij de luchtbel van de vastgoedportefeuille, een luchtbel die ook nog veel te hoog op de balansen van de banken staat (mind you, vijftien procent (!) van de totale kantorenmarkt staat momenteel leeg) en men hoeft geen raketgeleerde te zijn om te snappen dat het ergste nog moet komen. De pensioenverzekeraars hebben hier alvast een voorschot op genomen door de premies te verhogen en de uitkeringen te verlagen. Niet vreemd, nu zij min of meer door de politiek gedwongen zijn geworden om de bankbalansen te verlichten door die vastgoedbubbel van hen over te nemen. Uiteindelijk allemaal grotendeels terug te voeren op de introductie van de euro. Helaas, het is niet anders.

Daarnaast is een belangrijke oorzaak het potverteren van de overheid in de zeventiger jaren. De jaren van Den Uyl. In plaats dat de honderden miljarden van de gas opbrengsten zijn aangewend voor het aanleggen voor een appeltje voor de dorst -wat elk prudent huisvader zou doen- werden de gelden aangewend om een uitbundig sociaal verzekeringsstelsel op te tuigen, waar vervolgens natuurlijk van heinde en verre cultuurvreemde lieden op af kwamen, tot op de dag van heden. En zeg niet dat we dit inzicht pas achteraf, met de kennis van nu, hebben gevormd. Ook toen al was voor iedereen met gezond verstand glashelder, dat dit beleid falikant fout moest lopen. Het is eerder een klein wonder dat het nog zo lang heeft geduurd.

Maar nu is het afgelopen, de sociale verzorgingsstaat zoals mijn generatie en de generatie van mijn ouders die hebben opgebouwd is niet langer vol te houden en zal moeten worden ontmanteld. A bloody shame indeed. De ontwikkelingen die in gang zijn gezet met het 'one-size-fits-all' principe, de euro, hebben ertoe geleid dat het financiële stelsel in Europa versneld is geïmplodeerd. Er is maar één weg uit deze ellende: een forse reset, uithuilen en opniew beginnen.

Laten we hopen, dat we het dan deze keer wat verstandiger aanpakken...