Taboedoorbrekend Qatar

Het steenrijke oliestaatje Qatar timmert internationaal flink aan de weg. Het slaagde er al in voor 2022 de organisatie van het WK-voetbal te verwerven, in de hoofdstad Doha staat het hoofdkwartier van de hier niet altijd even geliefde nieuwszender Al Jazeera, en Qatar blijkt ook de internationale kunsthandel op stelten te zetten. In de Internationald Herald Tribune stond vanochtend een verhaal over de meest invloedrijke speler op de internationale kunstmarkt van dit moment. Zij heet Sheika al-Mayassa bint Hamad al-Thani, is de voorzitter van de Qatar Museums Authority, en is de nu 30-jarige zus van de nieuwe emir van Qatar.

In 2011 kocht de heersende familie van Qatar het schilderij 'De Kaartspelers' van Paul Cézanne voor het recordbedrag van 250 miljoen dollar, nadat in 2007 al 70 miljoen dollar voor een werk van Mark Rothko was neergelegd. In dat jaar werd ook 20 miljoen dollar betaald voor een werk van Damien Hirst, toen een recordbedrag voor een nog levend kunstenaar. Qatar is er alles aan gelegen om een topmuseum in te richten en staat daarin niet alleen. Ook Dubai heeft de internationale kunstmarkt ontdekt, al is het natuurlijk ook andersom. Overal waar de internationale jetset zich beweegt, vliegen de kunsthandelaren mee. Zo is ArtDubai uitgegroeid tot de belangrijkste ontmoetingsplaats voor verzamelaars, kunstenaars en kunst-professionals uit het Midden-Oosten, Zuid-Azië en daarbuiten.

Het is gemakkelijk om kritiek te hebben op deze ontwikkeling, als het zoveelste bewijs dat het Westen bereid is zichzelf uit te leveren aan de hoogste bieder. Dat zou je bijvoorbeeld van de FIFA kunnen zeggen (als dat tenminste nog als een westerse organisatie kan worden beschouwd). Het is belachelijk om in een bloedheet landje als Qatar in overdekte en airco-gekoelde stadions te gaan voetballen. Daarmee vervreemdt het voetbal zich van zijn natuurlijke achterban, de supporters, voor wie het een crime moet zijn om onder die condities een duur voetbaltoernooi te bezoeken. FIFA-voorzitter Sepp Blatter (een Zwitser) lijkt dat aan te voelen, en wil volgens een bericht uit de Volkskrant het WK naar de wintermaanden verplaatsen. Wat even belachelijk is, want hoe zit het dan met al die fanmiles in Berlijn en de grote televisieschermen op alle Museumpleinen in de wereld? Het voetbal heeft duidelijk zijn ziel verkocht, en ik ben naast een tribuneverbod voor hooligans nu ook voorstander van een skyboxverbod voor Russische tycoons, Aziatische biljonairs, en Arabische emirs. Laat die jongens alsjeblieft in Monaco gaan tennissen of autoracen.

Dat ligt anders voor de kunstwereld. We moeten geen wonderen verwachten voor de verspreiding van westers ideeëngoed door de verspreding van westers cultuurgoed. De Hermitage in Sint Petersburg hangt vol met het beste van het beste dat de Europese kunsten (inclusief de Russische) hebben voortgebracht, maar de westerse antecedenten van het huidige Rusland zijn onder Vladimir Poetin nog steeds dubieus. Toch kun je je afvragen waar Rusland zou staan zonder een tsaar als Peter de Grote, die de visie en de smaak had om zich te laten adviseren door mensen die in West-Europa het neusje van de zalm wisten te verwerven. Dat blijft indrukwekkend voor een heerser uit een groot en duister land die er geen moeite mee had om persoonlijk met zijn tegenstanders af te rekenen. Hij begreep dat hij voor een hogere beschaving zijn blik op het Westen moest richten.

Zo kan dat ook voor Qatar liggen, waarbij nog moet worden opgemerkt dat de Arabische beschaving historisch gezien op een zeer veel hoger peil staat dan de Russische (en duizend jaar geleden ook dan de Europese). Het is dus een goed en verlicht idee als de heersende familie van Qatar aan culturele uitwisseling wil doen en daar miljoenen (miljarden?) voor vrijmaakt. Het is in alle opzichten taboedoorbrekend. Kijk naar Sheika al-Mayassa bint Hamad al-Thani. Zij is niet alleen jong en islamitisch, maar ook nog vrouw. Het is goed als die in de moslimwereld belangrijke functies bekleden. Daar komt nog iets bij. Afbeeldingen van gezichten zijn in de moslimwereld dacht ik taboe. Tegen die achtergrond is de aanschaf van een Rothko nog niet zo opzienbarend, zijn abstracte werken zijn voor een niet-begrijpend publiek misschien zelfs aan de veilige kant. Die Kaartspelers van Cezanne zijn al een stuk controversiëler, en dat geldt helemaal als het museum van Qatar zijn ambities om een topmuseum te worden echt wil waarmaken. Dat veronderstelt ook aankopen van de grote Europese werken uit de Middeleeuwen, en die zijn zonder uitzondering diep christelijk. Dat zou mooi en baanbrekend zijn, zo'n 'herkerstening' van het Midden-Oosten via de kunsten en de diepe zakken van de lokale emirs.

Om die reden moet je ook respect hebben voor het experiment van de Verenigde Arabische Emiraten en vooral Dubai. Natuurlijk is dat ook een groot smokkelnest waarmeer ondermeer de sancties tegen Iran worden omzeild. Maar het is wel een futuristische hub op heilige moslimgrond, die bovendien voor tachtig procent door niet-moslims (ongelovigen dus) wordt bewoond en bewerkt. Dat is toch een klein wonder in de huidige tijd. Daarom denk ik dat je de zus van de emir van Qatar met haar astronomische kunstbudget als een lichtpuntje moet zien in de duisternis. Een soort hedendaagse Peter de Grote, maar dan in het klein, want Qatar is geen Rusland. Ondertussen is Sheika al-Mayassa bint Hamad al-Thani op jonge leeftijd al wel een grande dame in de internationale kunstwereld, en dat is heel wat.