Staatsleningen en Europese politiek

Hannibal gaat nader in op de actuele situatie op de obligatiemarkten.

Nadat vorige week werd aangekondigd dat de regeringsleider van zowel Italië als Griekenland worden vervangen, keerde vrijdag de rust op de effectenbeurzen enigszins terug, en veerden de koersen weer omhoog. Veel belangrijker, ook de rente op de Italiaanse 10-jaars-staatsleningen zakte terug onder de als magisch ervaren grens van 7%. In de Europese hoofdsteden werd opgelucht adem gehaald: het had gewerkt, eindelijk!

Onzin, natuurlijk.

Want de rente op de obligatiemarkten liep gewoon verder op, voor de landen die in de problemen zitten. Italië was dan wellicht even uit de frontlijn verdwenen, maar dat is niet meer dan een adempauze. Nog diezelfde vrijdag liep plotseling de rente van 10-jaarsleningen op Sloveense staatsleningen op naar ongeveer 7%, zonder duidelijk aanwijsbare reden.

De obligatiemarkten werken anders dan de aandelenbeurzen. Reacties daar zijn langzamer, maar (iets!) minder onderhevig aan de waan van de dag. De beurshandelaren die vrijdag de koersen nog positief hadden beïnvloed, zorgden er afgelopen maandag al voor, dat opnieuw sprake was van een zwarte dag op de beurzen, die zich vandaag (14.00 – meer dan 2% negatief, Europabreed) voortzette.

Ook vrijdag al liep de rente voor landen als Spanje, Frankrijk, en België sterk op. De opmars van Spanje nadert met 6,24% vandaag al aardig de 7%-grens, België blijft niet ver achter en Frankrijk zweeft rond de 3,5%.

Maandagochtend was er opnieuw goed nieuws, zo leek het. Italië haalde 3 miljard op met een 5-jaars-staatslening, tegen een rente van 6,29%. De 10-jaars-leningen stonden op dat moment op 6,42%. Overigens, een maand geleden moest bij een soortgelijke veiling van een 5-jaarslening nog 5,32% rente worden betaald. Wel was er ditmaal meer interesse voor de lening dan een maand geleden meldde men opgewekt. De vraag was 1,47 keer groter dan het aanbod, vergeleken bij 1,34 keer vorige maand. Maar in de loop van de middag ging de rente weer sterk omhoog. Vandaag stond zij weer boven de 7%.

Speculatie
Ook vandaag nam het Europarlement een regeling aan, die het speculeren met staatsleningen tegen moet gaan. Short selling van staatsleningen is niet langer toegestaan, en het gebruik van CDS wordt aan banden gelegd. Mosterd na de maaltijd, want de maatregel gaat pas in november 2012 in, en het is hoogst dubieus of er dan nog een euro in zijn huidige vorm bestaat.

Erger nog, is dat deze maatregel het werkelijke karakter van de speculatie niet onderkent. Uit een artikel van Juvenalis kan de goede lezer concluderen, dat de werkelijke speculanten niet de handelaren in obligaties zijn, maar de regeringen, die die obligaties uit geven. Wat nu over de speculanten wordt gezegd is een jij-bak van de eerste orde. Het zijn de regeringen van de euro-landen die deze situatie hebben gecreëerd, en het gaat niet aan hun geldverschaffers er nu van te beschuldigen, dat zij deze crisis hebben veroorzaakt.

Zoals men consumenten de laatste jaren duidelijk probeert te maken: geld lenen is niet gratis, want gratis geld bestaat niet. Dat zouden ook regeringen zich eens ter harte dienen te nemen. De bankencrisis van 2008 noodzaakte veel landen hun staatsschuld gevaarlijk te laten oplopen. Inderdaad. Maar goed rentmeesterschap betekent dat je ten minste een veilige marge dient aan te houden voor als de nood echt aan de man komt. Het is heel duidelijk dat de Europese regeringen dat hebben nagelaten, zodat zij, en zij alleen, schuldig zijn aan de nu ontstane situatie.

Politiek
De verontwaardiging die uit bovenstaande inleiding van dit artikeltje bij de NOS spreekt, illustreert de algehele verbijstering bij politici. Maar de uitspraken van de huidige gezagsdragers worden niet langer beschouwd als betrouwbare leidraad voor komende ontwikkelingen. Of dat zijn oorzaak vindt in de onwil/angst zaken te benoemen die paniek zouden kunnen veroorzaken, of volstrekte onkunde doet daarbij eigenlijk niet langer ter zake.

Het schijnt niet tot politici en MSM te zijn doorgedrongen, dat deze crisis niet langer een spin-off is van politieke verlamming, maar dat deze relatie zich heeft omgekeerd: de politieke crisis wordt nu gestuurd door de ontwikkelingen op de kapitaalmarkten. Ergens deze zomer is de EU de regie kwijtgeraakt door als een stelletje Naarder beurtschippers door te sukkelen op de ooit uitgezette koers, en de storm waarin men daardoor verzeilde stuurt hen nu naar op een onvermijdelijke schipbreuk. De vraag is niet langer of die schipbreuk komt, maar wie op tijd in de boten stapt.

Maar dat weinig leidende politici dit tot zich door hebben laten dringen verbaast me niet erg. Door op Brussel te vertrouwen staat de radar niet langer ingesteld op meer dan korte termijn gebeurtenissen, zodat het nu aan de markten is de bokken van de schapen te scheiden. Wie in ogenschouw neemt welke landen diep in de problemen zitten, en welke landen nog een tamelijk comfortabele positie hebben, ziet dat de obligatiemarkten precies dát doen.

Het lijstje van vanmiddag 15.30 uur
Italië - 7,01%, een plus van 20 basispunten (0,2%)
Spanje - 6,24%, een plus van 20 basispunten
Frankrijk - 3,58%, een plus van 17 basispunten
Duitsland - 1,75%, een min van 3 basispunten

De kleine krimp in het tweede kwartaal van de Nederlandse economie deed ook de Nederlandse rente een klein beetje oplopen, waardoor de spread met Duitland iets (8 basispunten, nu 62) toenam. Economische journalisten spreken nu van aanvallen op alle landen in de eurozone die niet Duitsland zijn, wat ik een sterk overtrokken, om niet te zeggen hysterische reactie vind. Kapitaalverschaffers dekken zich in tegen toekomstige risico's.

Zoals Juvenalis betoogde: vertrouwen is het belangrijkste onderpand voor staatsleningen. En dat vertrouwen is voor een groot deel verdampt door het handelen van de leiders van de eurozone het afgelopen half jaar. Het verdwijnen van dat vertrouwen zorgt er voor, dat kapitaalverschaffers zich steeds minder richten op wat politici zeggen, maar steeds sterker op de onderliggende economische werkelijkheid. En pijnlijk genoeg is de situatie in de eurozone slecht, en zijn de vooruitzichten twijfelachtig. Behalve aan de PIIGS, twijfelen de markten nu ook aan Frankrijk en België, zit Slovenië in de verkeerde hoek, en is Cyprus, getuige haar kredietrating, in stilte opgegeven.

Hiermee zijn de lijnen getrokken tussen de twee blokken. Een voortgaande groei van de spread kan alleen eindigen met een boedelscheiding. Om politieke redenen is het het meest logisch om Frankrijk bij de sterke zone te houden, al zullen de sterke landen voor het voorrecht van dat Franse (en daardoor Belgische) gezelschap vermoedelijk al stevig moeten betalen.

Sarkozy heeft nu een gruwelijk dilemma: moet hij de PIIGS laten glippen in de hoop aan te mogen haken bij de neuro, of moet hij realistisch zijn, en het tweede echelon gaan aanvoeren? De noordelijke zone is vermoedelijk een stuk beter af zonder Frankrijk, ook wat politieke slagkracht betreft. Een tussenoplossing, de koppeling van een aparte Franse munt aan de neuro, bevredigt mij niet, maar is om politieke redenen een te verwachten compromis.

Bewijs
Wat garandeert u nu de realiteitszin van bovenstaande analyse? Het is een simpel feit, waarover politici zo min als MSM graag spreken. De Duitse rente is op dit moment bijna een half procent lager dan het officiële (conservatieve) inflatiecijfer in dat land. Toch zijn Duitse staatsleningen zo gewild, dat ook vandaag deze rente nog een paar basispunten verder zakte. Het is de lakmoesproef van het vertrouwen op de markten. Zo lang de Duitse rente substantieel lager ligt dan het inflatiecijfer, is deze crisis nog niet voorbij. De markten geloven de politici niet langer, en de (defensieve) aankopen van Duitse schuldpapieren bewijzen dat.