Schrijven is schrapen

Vorige week had ik het over de paradox van de ‘zichtbare schrijver’, een schrijverstype dat bijvoorbeeld op Manuscripta rondwaart. Vandaag zou ik aandacht willen vragen voor de schrijver als ambachtsman.

Een ambachtsman is iemand die in het beste geval kan leven van de arbeid die hij verricht, de arbeid die in een door de afnemer van zijn arbeid uitgekeerd loon wordt uitgedrukt.

Verdienmodel
A.F.Th. van der Heijden heeft het al ooit gezegd, dat het voor een schrijver altijd afwachten is of hij wel iets verdient, en áls hij al iets verdient, is de afstand tussen buitensporig veel en helemaal niets verdienen altijd enorm. Een schrijver verdient dus helemaal niets, of hij verdient heel veel, en hij verdient alleen heel veel als hij een bestseller weet te produceren. Helaas kan hij die niet programmeren.

Ik moest aan deze dingen denken bij het lezen van dit artikel van Bas Steman. Het is een koket artikel. Dat is vervelend, want koketterie is nergens goed voor en is meestal ook niet het juiste middel om een discussie ‘scherp’ te krijgen. Want dat Stemans roman, een boek dat werkelijk niets gedaan heeft, al 4600 maal ‘illegaal’ is gedownload, lijkt me eerder wensdenken dan realiteit. Maar dit is een welles-nietes en ook daar schiet niemand wat mee op.

Steman koppelt deze bewering over het illegale downloaden van zijn boek aan het volgende: ‘De illegale lezer is behalve crimineel, vooral kortzichtig. Willen we in de toekomst kunnen blijven genieten van frisse en oorspronkelijke literatuur, stop dan met illegaal downloaden. Geen auteur schrijft primair om rijk te worden (hij ontvangt per boek gemiddeld 10 tot 12 procent van de verkoopprijs min de BTW). Illegaal downloaden is regelrechte minachting van de schrijver en de literaire kunst. Kwestie van bewustwording en beschaving dus. Ik hou mijn hart vast.’

Frisse en oorspronkelijke literatuur?
Dit is echt een fragment om heel even bij stil te blijven staan... Want willen we dat wel, in de toekomst ‘blijven genieten van frisse en oorspronkelijke literatuur’? Ik heb in mijn leven aardig wat literaire, of literair bedoelde, boeken gelezen, en ik kan niet zeggen dat het ‘frisse en oorspronkelijke’ mijn eerste drijfveer was om naar een nieuwe titel te grijpen. Zompig en afgekauwd mag ook, als het maar mooi is opgeschreven.

En ja, ik begrijp wel wat Steman bedoelt, maar hij zegt het niet. Wat hij beter had kunnen zeggen, in deze cri de coeur, is: in de boekenwereld is de auteur, net als vroeger, hoe dan ook de lul. Kreeg hij vroeger 10% royalty’s van de verkoopprijs van een fysiek boek, tegenwoordig krijgt hij misschien iets meer van de verkoopprijs van een digitaal boek, maar een digitaal boek verkoopt in Nederland nog nauwelijks. Het verdienmodel van de auteur stort daarmee in.

Positie auteur
Het verdienmodel van de uitgeverij stort ook in, maar omdat de meeste uitgeverijen financieel gezien meer ijzers in het vuur hebben dan de gemiddelde auteur, zien zij kans om bij te sturen (en de jaarwinst intact te houden). Rob van Essen schreef laatst over een van de trucs die sommige uitgevers uithalen, in de hoop op enige omzet: Brave New Books. Waren uitgevers er ooit om een paar auteurs te begeleiden en richting het succes op te stuwen, tegenwoordig moet iedereen worden gepubliceerd (en aan het eind langs de kassa); het verschil tussen literatuur en markt is weggevallen, en de uitgeverij werkt daar aan mee.

Daar waar ‘de markt’ en de positie van de auteur elkaar bijten, bevindt zich de problematiek die Steman probeerde te schetsen. Dat probleem is een afgeleide van de ineenstorting van de literaire markt, en zelfs een afgeleide van het ineenstorten van de hele boekenmarkt: dat probleem is, dat de auteur in Nederland wordt gezien als een vriendelijke hobbyist die zijn boeken voor de eer maakt (wat vaak nog klopt ook).

Want laten we wel wezen, bij 10% is er voor Steman ook geen eer te behalen aan zelfs een volledig betaalde oplage van die 4600 verkochte digitale exemplaren. Van de baten daarvan kan hij misschien twee maanden leven, als hij zuinig is. Daarna moet hij weer iets anders gaan doen, werk verrichten dat hem aan de schrijftafel houdt. Ondertussen wordt hij nooit een ‘beroepsauteur’, maar blijft hij iemand die het auteurschap erbij doet. Daar zit de kneep. Niet in het al dan niet onfatsoenlijke van illegaal downloaden (een digitale variant op uitlenen). Niet in de vraag of mensen wel voor een cultuurproduct willen betalen. Maar in de vraag: hoe kunnen sommige auteurs hun werk blijven uitoefenen, zonder aan de bedelstaf te raken.

Oproep aan auteurs
In de jaren zestig is er hevig gevochten, onder meer door Gerard Reve, voor staatssteun aan auteurs, én voor de erkenning van het auteurschap als vak. Dat heeft geresulteerd in een goed systeem van ondersteuning (via werkbeurzen) en een hecht netwerk van uitgeverijen, boekhandelaren en auteurs die zich nadrukkelijk als ‘literair’ profileerden. Nu dit netwerk dreigt te verdwijnen (onder meer dankzij het werk van Halbe Zijlstra, de man die de cultuursubsidies wegstreepte), zijn de deelnemers aan dit netwerk tijdelijk dolend.

De uitgeverijen overleven dat wel. De tussenhandel en de boekhandel ook, zij het met meer moeite. Hoe de auteur een nieuwe positie kan verwerven? Ik weet het niet. Als hij niet ‘zichtbaar’ is, of onbekend blijft, zal het sappelen blijven. Frisse en fruitige auteurs als Bas Steman kunnen dan nog zo blijven hameren op het verdienmodel, maar als je geld kunt verdienen met proza als dit, dan ziet het er voor de ‘literaire kunst’, zoals hij het noemt, ook niet fijn uit:

Ieder vrij uur zat ik achter de schrijftafel, twee jaar lang. Na lang doorzetten lag eind mei lag mijn eerste (wieler)roman in de winkel, een boek over het accepteren van niet uitgekomen dromen, liefdes, verlangens en teleurstellingen. Een grote sportheld ben ik nooit geworden, maar mijn andere droom – romanschrijver worden – was me na jaren toch gelukt. De recensies kwamen, rijen sterren in kranten en bladen, uitgeroepen tot ‘mooiste boek uit de wielerhausse van deze zomer’, ‘verbeeldings-ode’, ‘nu al een klassieker’, ‘op naar zijn volgende roman’. Op tv loofde Ronald Giphart mijn boek. Mijn schrijvershart haalde opgelucht adem en voelde dankbare blijdschap. Tot afgelopen week.

Auteurs van Nederland: verenigt u. Tegen de koketterie. Voor de literatuur. En pas daarna voor het verdienmodel. Hopelijk houden we het zo lang vol.