Rutte's gambiet

Premier Rutte heeft een Artikel 100 - brief naar de Tweede Kamer gestuurd, over een nieuwe missie in Afghanistan, zo maakte hij vanmiddag op een persconferentie in Den Haag bekend. Hierdoor ontstaat een bijzonder interessante stelling op het schaakbord van de Nederlandse politiek. Eentje, die alleen kon ontstaan door de constructie van een minderheidskabinet met gedoogakkoord.

Positie kabinet
Premier Rutte heeft nog geen meerderheid in de Kamer voor zijn voornemen een trainingsmissie naar Afghanistan af te vaardigen, maar hoopt die meerderheid te verwerven in een debat met het parlement. Deze aanpak lijkt niet zozeer ingegeven door politiek-tactische motieven, als wel door tijdgebrek. De missie moet reeds half mei aanvangen, en duren tot medio 2014. Om die reden wordt het debat over de nu verzonden brief uiterlijk binnen drie weken gehouden.

Het kabinet kondigt aan voornemens te zijn 545 man personeel te sturen, onder andere ondersteund door 4 F16,'s. Voor al deze troepen geldt, dat ze niet zullen mogen deelnemen aan offensieve acties van de NAVO-troepen in de noordelijke gebieden waar ze zullen worden gestationeerd. De militaire beveiliging van de soldaten zal in de eerste plaats de taak van de 'leading nation' in het noorden zijn (Duitsland). Al vraag je je onvermijdelijk af in hoeverre Befehl ist Befehl! geldig is in een situatie als deze.

De missie is minder gevaarlijk dan die in Uruzgan: slechts 4% van het geweld in Afghanistan vond tot op heden plaats in de regio waarin de Nederlandse eenheden zullen worden gestationeerd. Volgens de uitleg van premier Rutte zullen de F16's dan ook uitsluitend worden ingezet bij het opsporen van bermbommen etcetera, en niet mogen deelnemen aan geplande acties, al sloot hij niet uit dat in noodsituaties bijstand zou kunnen worden verleend aan geallieerde troepen die in moeilijkheden zouden komen te verkeren. Ook laat de brief ruimte andere, meer gespecialiseerde eenheden alsnog af te vaardigen. Dit laatste lijkt iets dat de tweede kamer in ieder geval zal willen dichtspijkeren, zo er al een meerderheid is voor de door het kabinet voorgestelde constructie.

D66/GL
Premier Rutte heeft zijn hoop gevestigd op een GL/D66-motie (Peters/Pechtold) uit april van dit jaar. De in de brief van het kabinet geschetste contouren voldoen heel aardig aan de in die motie omschreven voorwaarden aan een politietrainingsmissie in Afghanistan. Hier bij moet wel worden aangetekend, dat dit een moment was dat deze partijen in de eerste plaats duidelijk wilden maken om klaar te zijn voor regeringsdeelname.

Dat moment is gepasseerd, en de vraag is in hoeverre de partijen zich nu nog gebonden zullen voelen aan de in april gedane uitspraken. Doordat het kabinet voor de financiering deels put uit een budget dat ook voor ontwikkelingssamenwerking is bestemd, hebben deze partijen een vluchtroute om hun steun aan dit project te onthouden.

PVV
Gedoogpartij PVV heeft aangegeven fel tegen de missie te zijn. Geert Wilders ging vanmiddag zo ver om de media niet alleen (per SMS) te informeren dat de PVV onder geen enkele voorwaarde de missie zal steunen, maar hij heeft er aan toegevoegd dat hij hoopt dat de Linkse partijen zich niet zullen lenen om de regering hierin ter wille te zijn.

Cohen & PvdA
Rutte herinnerde de PvdA er aan, dat Job Cohen in april uitspraken heeft gedaan waaraan naar zijn mening in de brief van vandaag rechts is gedaan. Vanuit de PvdA zijn al afwijzende geluiden te horen geweest van Samsom en Timmermans, maar Job Cohen heeft zelf nog geen formele reactie gegeven.

Oppositie in de tang tussen kabinet, gedoogconstructie & PS-verkiezingen
Tactisch gezien is de politieke situatie gecompliceerd. De PVV is hier niet alleen fel op tegen, het is ook een punt dat ze actief bestrijdt, en niet alleen accepteert dat de meerderheid van de Kamer er anders over denkt. De SP is eveneens fel tegen.

Door de val van het kabinet Balkenende IV over juist dit punt (vrijwel identiek, politiek gezien) kan het als uitgesloten worden beschouwd dat de PvdA nog over stag zal gaan. Dat verhoogt de druk op GL en D66 aanmerkelijk, want dat betekent dat instemming als een molensteen om hun nek zal komen te hangen tijdens de PS-verkiezingen op 2 maart, zo ongeveer vijf weken na wat belooft een heftig debat te worden. Daarmee wordt de Afghanistan-missie vrijwel zeker een van de belangrijkste politieke strijdpunten bij deze verkiezingen.

PS-verkiezingen
De split in de linkse oppositie is voor GL en D66 eveneens moeilijk aan hun potentiële achterban te verkopen aangezien een vrij forse meerderheid van de Nederlandse bevolking tegen de missie is. Een rechte rug van de PvdA, terwijl andere linkse partijen buigen voor de wensen van het kabinet, kan daardoor belangrijke electorale consequenties hebben. Dat maakt de positie van het kabinet penibel.

Samenwerking minderheidskabinet oppositie
Daar staat dan tegenover, dat het partijen als D66 en GL de kans geeft een eigen gezicht te laten zien tegenover zowel de PvdA, als om krediet op te bouwen bij het kabinet voor zaken die in het gedoogakkoord niet zijn geregeld met de PVV. De komende vier jaar zal dat krediet nog vaak nodig blijken, zeker nu het kabinet af lijkt te koersen op een tamelijk comfortabele meerderheid in de Senaat.

Ondertussen zit de PVV in een zetel. Niet gebonden door kabinetsdeelname kan de partij rustig haar tegenzin tegen de Afghanistan-missie belijden, iets wat de meerderheid van de bevolking (ook binnen de regeringspartijen!) volledig met haar eens is. Per saldo zal het de partij baat leveren bij de PS-verkiezingen, wellicht wordt ze hierdoor zelfs de grootste partij. Gaat de missie niet door, dan kan de PVV het leeuwendeel van het krediet daarvoor claimen.

Internationaal aanzien
Het kabinet zelf heeft internationaal gezien weinig te verliezen bij een afwijzing van het voorstel. Wèl veel te winnen, mocht het toch doorgaan. Het ligt alleszins in de lijn der verwachting van de bondgenoten in de NAVO dat Nederland niet mee zal doen. Lukt het Rutte toch, dan versterkt dat zijn toekomstige positie. Lukt het niet, dan wijst hij naar de PVV en de oppositie. Binnenlands gebeurt immers het omgekeerde: de PVV kan bij doorgaan wijzen op het perfide bondgenootschap tussen kabinet en (een deel van) de Linkse oppositie, en wast verder de handen in onschuld.

Wat er ook gebeurt, de coalitie zal er sterker uit te voorschijn komen, mits men onderling de boel puur zakelijk weet te houden. De gang van zaken tot nu toe geeft daarop alle hoop. De angstige terughoudendheid bij de oppositie tot nog toe geeft aanleiding te veronderstellen dat men in het zicht van de Provinciale Staten-verkiezingen zal terugdeinzen voor het steunen van het kabinet. Niet alleen door de angst voor een nederlaag, die zich nu al aftekent, maar ook om de interne verdeeldheid die zich nu bij veel partijen al manifesteert niet groter te maken.

Het Afghanistandebat
Grote interne verdeeldheid zou uitkomst van de Statenverkiezingen van een nederlaag kunnen doen transformeren naar een slachting. De val van Balkenende IV heeft bewezen, dat de angst voor een electorale afstraffing bij de Linkse partijen groter is dan de rechtheid van hun ruggen. Het Afghanistan-debat wordt een hoogst interessant spektakel, waarbij de Linkse oppositie spitsroeden zal moeten lopen tussen enerzijds de vriendelijke overtuigingskracht van het kabinet, en anderzijds de aanvallen van de PVV die de aarzelingen van de oppositie zal uitbuiten om ze te splijten.