Populistisch en kortzichtig economisch beleid in Egypte

In plaats van de economie te hervormen, delen de machthebbers in Egypte meer geld uit om zieltjes te winnen.

De Egyptische regering kondigde eerder deze week een stimuleringspakket ter waarde van 3,5 miljard euro aan. Ook wordt het minimumloon verhoogd.

In augustus vorig jaar werd al 3 miljard euro in de economie gepompt, maar het mocht niet baten. Geschat wordt dat de economie in het fiscale jaar 2013-2014 slechts 2 procent zal zijn gegroeid, terwijl 3,5 procent werd verwacht. De werkloosheid ligt op 13,4 procent. Een op de vijf twintigers zit zonder baan. Een op de drie Egyptenaren die wel werk heeft, werkt beneden zijn of haar niveau.

De oplossing is niet meer 'gratis' geld van overheidswege. De oplossing is liberalisering, maar dat heeft in Egypte een slechte naam en zou de huidige machthebbers niet goed uitkomen.

Onder het regime van Hosni Moebarak werd begin deze eeuw enige vooruitgang geboekt. Import- en exporttarieven en belastingen werden verlaagd en staatsbedrijven geprivatiseerd. Als gevolg van deze structurele hervormingen namen de buitenlandse investeringen toe. De gemiddelde Egyptenaar merkte er echter weinig van. De privatiseringen kwamen vooral vriendjes van het regime ten goede en veel van de buitenlandse investeringen en winst die werd gemaakt kwam op Zwitserse bankrekeningen terecht.

De Egyptische staat bleef ook een actieve rol in de economie spelen. Die rol was niet altijd even zichtbaar. De staatsbedrijven waren immers geprivatiseerd. Maar achter de schermen hadden de bureaucraten en vooral de militairen nog een dikke vinger in de pap. Geschat wordt dat de laatsten tussen de 15 en 40 procent van de economie beheren. Die ruime schatting laat al zien dat het aan transparantie ontbeert. Het bankwezen is verder in handen gebleven van enkele grote ondernemingen die nauwelijks concurrentie kennen terwijl gewone Egyptenaren door tal van administratieve hoepels moeten springen om een bedrijfje te mogen starten.

'Liberalisering' betekende in Egypte dan ook vooral vriendjespolitiek en de rek was er onder Moebarak snel uit. Waar Egypte in 2000 nog op de 53ste plaats stond in de ranglijst van meest vrije economieën van de Heritage Foundation en The Wall Street Journal was het land in 2010 afgezwakt tot plaats 99.

Maar het kon altijd erger. De Moslimbroeders, die na de revolutie in 2012 aan de macht kwamen, verhoogden zowel de belastingen als de ambtenarensalarissen, waardoor de economie bleef haperen en het begrotingstekort opliep tot 11 procent van het bruto binnenlands product. Door de onveiligheid in het land bleven de meeste toeristen en buitenlandse investeerders weg.

Nadat de Moslimbroeders vorig jaar werden afgezet door het leger, beloofde een interim-regering beterschap. Eindelijk zou orde op zaken worden gesteld. De brandstof- en voedselsubsidies, die goed zijn voor tot een derde van de overheidsuitgaven en 14 procent van het bruto binnenlands product, waren niet heilig meer, verklaarde de nieuwe minister van Financiën.

Er is weinig van terechtgekomen. De regering kreeg miljarden dollars aan steun vanuit bevriende, olierijke staten in de Perzische Golf en stond dus onder minder druk dan de Moslimbroeders om te hervormen. Twee eerder geprivatiseerde staatsbedrijf werden opnieuw genationaliseerd en een wet uit de jaren veertig is van stal gehaald om de prijzen van groente en fruit te drukken. De overheid gaf verkopers de schuld van de oplopende prijzen. In werkelijkheid had het er vooral mee te maken dat het leger enkele weken lang alle spoorverbinden had stilgelegd, om te voorkomen dat aanhangers van de Moslimbroederschap naar de grote steden in het noorden van het land zouden komen om tegen diens machtsovername de demonstreren. Groenten en fruit wisten de steden daarom ook niet te bereiken, dus stegen de prijzen. De staat gaf "hebzuchtige" groenteboeren de schuld.

Het is onwaarschijnlijk dat op de korte termijn hervormingen worden doorgevoerd. Het laatste stimuleringspakket wordt vrijwel gehele gefinancierd door de Verenigde Arabische Emiraten die willen voorkomen dat de Moslimbroederschap weer aan de macht komt. Wanneer onrust dreigt, is het antwoord van arabische leiders steevast meer geld uitgeven in een poging het volk tevreden te stellen. Op de lange termijn verergert het juist de malaise, want de afhankelijkheid van de staat neemt alleen maar toe.

Daar komt in Egypte bij dat het leger het zich moeilijk kan permitteren nu de bezem door de kast te halen. De komende maanden worden zowel presidents- als parlementsverkiezingen gehouden. De militairen hebben de steun nodig van oud-officieren en bevriende zakenmensen om te zorgen dat hun bondgenoten die verkiezingen winnen. De generaals houden de Egyptenaren voor dat alleen zij de stabiliteit kunnen waarborgen. Als het meer marktverstoring vereist om op de korte termijn enig economisch herstel te kunnen bewerkstelligen, dan moet dat maar.