Oorlog in Syrië leidt tot niets

Op 16 februari 1919 stierf in Hotel Lotti in Parijs de 39-jarige Britse avonturier, diplomaat, militair en politicus Mark Sykes. Hij ging bij de jezuïeten naar school en op zijn 25e had hij al vier boeken geschreven.

De Franse diplomaat François Georges-Picot stierf op 20 juni 1951, 81 jaar oud. Picot was de zoon van een historicus, en Valéry Giscard d’Estaing, president van Frankrijk van 1974 tot 1981, was een familielid van hem.

In mei 1916 sloten Sykes en Picot namens hun landen een geheim verdrag over wat er met het Midden-Oosten zou gebeuren wanneer het Ottomaanse Rijk zou ophouden te bestaan. De Fransen zouden over Libanon en het westen van wat nu Syrië heet gaan heersen, inclusief de steden Beiroet, Aleppo en Damascus.

Sykes-Picot
De Britten mochten de gebieden aan de westelijke zijde van de Perzische Golf innemen. Voor de woestijngebieden daartussen bedachten Sykes en Picot zogenaamde 'invloedssferen'. Ook wekten zij de oude Romeinse en Griekse namen voor de gebieden tot leven zoals Syrië, Palestina, Irak. Hun afspraken gingen de geschiedenis in als het Sykes-Picot Verdrag.

De lijnen die zij, letterlijk, op de kaart trokken, werden in werkelijkheid niet precies nagevolgd, maar hun principes wel. Nieuwe landen als Syrië en Libanon, Jordanië en Palestina ontstonden nadat het Ottomaanse Rijk ten onder was gegaan. De wetenschappelijke race met Europa hadden de Ottomanen verloren, en met hen verdween het kalifaat, de kroon op de islamitische beschaving.

Kalifaat
In de 16e eeuw besloeg het Ottomaanse Rijk de hele Balkan, Turkije, het volledige Midden-Oosten en een groot deel van het noorden van Afrika. Het erodeerde in een proces dat enkele eeuwen duurde en dat uiteindelijk in de Eerste Wereldoorlog tot zijn einde leidde. Sindsdien is de islamitische wereld op drift, op zoek naar staatsvormen en vormen van volksraadpleging die bij de sharia en de islam passen. Het kalifaat was een vorm van bestuur dat volledig in balans was met de sharia. Turkse islamisten dromen van zijn terugkeer.

De chaos die we nu zien in Noord-Afrika en het Midden Oosten, heeft te maken met het einde van het regime van de enigszins verlichte maar zeer tirannieke autocraten die over hun relatief jonge landen hebben geheerst. Moderne democratie berust op de participatie van hoogopgeleide, goed geïnformeerde burgers in een samenleving die de scheiding tussen staat en kerk kennen, en geen enkel Arabisch land beschikt over een dergelijke burgerij.

Stammen, of uitgebreide familieverbanden, bieden in veel landen nog steeds de sociale cohesie waarbinnen individuen hun identiteit vinden. En daaraan verbonden zijn verschijnselen als corruptie en machtsmisbruik.

Tot nu toe was daar de enig functionerende staatvorm de tirannie.

De tirannen zijn voor een deel verdwenen (de koningen zitten vreemd genoeg nog op hun zetel), maar de diepe economische, educatieve en culturele crises, die ook tot het einde van het Ottomaanse Rijk leidden, zijn daarmee in de verste verte niet opgelost.

Alevieten
In Syrië zijn de afgelopen twee jaar minstens 70.000 mensen om het leven gekomen tussen strijdende groeperingen en het regeringsleger van de alevieten. De alevieten vormen een islamitische variant die meestal tot de shia wordt gerekend. Ze worden door de soennieten veracht, vermoedelijk nog meer dan de sjiieten worden veracht. De alevieten vormen geen eenvormige groep. Er bestaan Turkse en Koerdische alevieten, met hun eigen religieuze kenmerken. Ook in Nederland leven duizenden alevieten.

In Syrië konden de vernederde en vervolgde alevieten, met aan het hoofd de clan van de familie Assad, in 1970 de macht grijpen. Wanneer zij die verliezen, zullen zij massaal worden afgeslacht.

De Syrische soennieten hadden zich tot voor kort bij het onverbiddelijke regime neergelegd en lieten zich, zolang het rustig bleef en het economische voordelen opleverde, zonder al te veel tegenstand door de verachte minderheid regeren. Maar de zogenaamde ‘Arabische Lente’ maakte aan de collaborerende passiviteit van de meest zelfbewuste soennieten, onder wie de radicale Syrische Moslimbroeders, een dramatisch einde. Wat in het noorden van Afrika had plaatsgevonden, ging ook in Syrië gebeuren.

Papa Assad had in februari 1982 in de stad Hama een opstand van de Moslimbroeders neergeslagen, waarbij tienduizenden mensen om het leven kwamen, en sindsdien heerste hij met harde hand over de vromen.

In september van datzelfde jaar vonden in Libanon de moorden in Sabra en Shatila plaats door Libanese christenen – het dodental was een fractie van wat in Hama stierf, maar Israël kreeg de schuld en de wereld stond op zijn kop, terwijl over Hama diep werd gezwegen.

De Moslimbroeders nemen nu wraak op zoon Assad. Met in de rug de wind van het islamistische succes in Egypte, Libië en Tunesië, en gesteund door het blinde enthousiasme van westerse politici en commentatoren, die meenden dat in de Arabische revoluties regionale varianten van het liberale Denemarken konden ontstaan, slaan in Syrië, bijgestaan door de Islamistische Internationale, de Broeders en andere salafisten toe. Sjiieten tegen soennieten. Iran steunt de alevieten, Qatar en de Saoedi’s steunen de Broeders; een ’proxy’ oorlog tussen de landen ten noorden en ten zuiden van de Perzische Golf.

Scenario’s
Er lijkt geen vreedzame, politieke oplossing te bestaan voor de staat die Syrië heet. Een tirannie kan erover heersen, en deze kan alevitisch of islamistisch zijn, of anders valt het land uiteen. Vermoedelijk is dat laatste de minst bloederige van alle bloederige scenario’s.

De alevieten trekken zich in hun kustgebieden terug en vormen een staat, de Koerden nemen hun eigen gebied in het noorden, de christenen worden gedood of verdreven, en de rest van het land zal lange tijd gedompeld worden in een strijd tussen de meest radicale en de minst radicale islamisten en andere groeperingen.

Syrië is nooit een natiestaat geworden. Het bestond voor een deel als een Ottomaanse bestuurseenheid. Er leven vele volken, alle met een sterke etnische en religieuze identiteit en hevige onderlinge animositeit. De lijnen van Sykes en Picot hebben nooit gefunctioneerd.

Welkom in het Midden-Oosten. Wie wint, neemt alles. Wie verliest, wordt gedood. Sinds mensenheugenis.