Live uit Turkije: dit was óf de meest amateuristische coup ooit of het was geen coup

Het was een bewogen avond en nacht in Izmir, de op twee na grootste stad van Turkije met zo'n 3 a 4 miljoen inwoners. Toen mijn Turkse vrouw en ik gisteravond naar bed wilden gaan werden we opeens gebeld: er was een couppoging gaande. Het leger was in actie gekomen tegen de regering van president Recep Tayyip Erdogan, die hard op weg was om de machtigste president ooit te worden na Mustafa Kemal Atatürk, de man die de Turkse Republiek oprichtte.

Natuurlijk zetten wij de televisie meteen aan. Op de staatstelevisie deelden ze, ongelooflijk genoeg, het weerbericht. Toen ging het beeld op zwart. Enkele seconden later zat er een mooie Turkse dame voor de camera die vertelde dat het leger de macht over had genomen: de staatstelevisie was nu in hun handen.

[caption id="attachment_142815" align="aligncenter" width="669"] De nieuwslezers van TRT Haber kondigde vannacht onder druk aan dat het leger de macht had gegrepen in Turkije.[/caption]

In de verklaring lieten de soldaten weten dat ze de coup gepleegd hadden om de democratie te beschermen tegen een autocratische heerser die de alleenheerschappij nastreef. Ook zeiden ze in actie te zijn gekomen om het seculiere karakter van de Turkse staat te beschermen. De afgelopen jaren geloofden veel mensen dat Erdogan en zijn AK Parti Turkije wilden -- en willen -- islamiseren. Volgens de coupplegers was de staatsgreep een radicale poging om dat te voorkomen.

Mijn vrouw en ik keken elkaar verbaasd aan. Als het leger een coup had willen plegen had het dat jaren geleden moeten doen, toen Erdogan nog enigszins kwetsbaar was. Hij was nu machtiger dan ooit, kon deze coup wel slagen?

Gedurende de rest van de nacht werd langzaam duidelijk dat de coupplegers de regering schromelijk onderschat hadden. Zo werden de president en zijn premier, Binali Yildirim, niet opgepakt. Sterker nog, zij waren in staat om contact op te nemen met pro-Erdogan televisiezenders, waar ze 'het volk' opriepen om zich te verzetten tegen de staatsgreep. Het gevolg mocht er zijn: in weinig tot geen tijd gingen duizenden Turken de straat op, met name in Istanbul en Ankara, klommen ze op tanks, en schreeuwden ze tegen de soldaten dat ze terug naar hun kazerne moesten gaan.

Ondertussen waren Erdogan en Yildirim nog altijd op vrije voeten. Ongelooflijk genoeg namen de coupplegers zelfs geen bezet van die pro-Erdogan zenders. Het was bijzonder merkwaardig om te zien: de mannen achter de staatsgreep zeiden de macht in handen te hebben. Ze vielen de politie aan, ontwapenden hen, en er vonden enorme explosies plaats, met name in de hoofdstad Ankara. Tegelijkertijd zei de civiele regering dat ze nog altijd aan de macht waren en riepen ze het volk op om zich te verzetten.

Het was echt surrealistisch. Zoiets had ik nog nooit meegemaakt.

Nu zit het er eigenlijk allemaal op. Meer dan honderd soldaten zijn vannacht gedood. 500 soldaten (onder wie officieren) zijn gearresteerd. Erdogan is nog steeds aan de macht.

Omdat het politieke spel altijd bijzonder vies gespeeld wordt in Turkije weten veel Turken niet wat ze hier van moeten maken. In principe waren er gisteravond drie mogelijkheden:

1. Het was een coup van een kleine groep in het leger. Die zou dan vrijwel zeker mislukken, puur en alleen omdat het hele leger betrokken moet zijn bij een succesvolle staatsgreep. Anders kun je immers niet alle belangrijke plaatsen en gebouwen bezetten.

2. Het hele leger deed mee. Dat leek al snel niet zo te zijn. In Izmir was er bijvoorbeeld totaal geen activiteit. Een vriend van me belde met een politievriend van hem, die zei: "Er is hier niets aan de hand. In Izmir heeft niemand de macht gegrepen." Als het een grote coup was, was dat natuurlijk anders geweest.

3. Het was een nepstaatsgreep. Dat klinkt misschien gek, maar alleenheersers hebben zulke dingen vaker uitgehaald in het verleden, kijk maar naar de brand in de Rijksdag in Duitsland. Hitler orchestreerde die 'coup' zelf, riep meteen dat de joden en marxisten erachter zaten, en werd werkelijk dictator van Duitsland. De rest is, zoals we dan zeggen, geschiedenis.

Verschillende Nederturkse politici -- de mensen die Erdogan niet steunden, in ieder geval -- geven aan dat ze optie 3 het meest waarschijnlijk achten. Zoals de Volkskrant bericht:

In Izmir opteren de meeste Turken op dit moment voor optie 1, waar zij aan toevoegen dat het de meest amateuristische couppoging ooit is. Ook zij vinden het ongelooflijk dat de soldaten de president en premier niet eerst oppakten alvorens de coup daadwerkelijk uit te rollen. Tanks reden door de straten van Ankara en Istanbul, gevechtsvliegtuigen vlogen door de lucht, maar de civiele regering was nog altijd op vrije voeten. "Ongelooflijk dom," zeggen verschillende Turken vandaag tegen mij. "Zo'n couppoging heb ik nog nooit gezien."

Hoe dan ook is de kans groot dat de democratie uiteindelijk sowieso verliest. Erdogan en zijn AKP waren al hard op weg om de alleenheerschappij te grijpen, maar zullen dat proces nu ongetwijfeld versnellen. Ook de laatste restjes van oppositie zullen nu uit de weg geruimd worden. Als er nu gebeurt waar ik bang voor ben staat Turkije een heel duistere toekomst te wachten. Laten we hopen dat ik uiteindelijk ongelijk krijg -- maar ik vrees het ergste.

Tegelijkertijd geldt natuurlijk dat het ook vreselijk zou zijn als de staatsgreep wel geslaagd was. Turken weten wat er dan zou gebeuren -- ze hebben het namelijk meerdere malen meegemaakt. In het verleden gingen coups in Turkije gepaard met massa-arrestaties, martelingen van gevangenen, en zelfs veel moorden. Ook werden burgers gedwongen om binnenshuis te blijven wat enorme problemen opleverde, niet in de laatste plaats omdat het niet mogelijk voor ze was om vers water (in Turkije kun je niet uit de kraan drinken) of voedsel te kopen. Daar zijn in de jaren 80 en 60 (toen de coups plaatsvonden) letterlijk mensen aan overleden, aldus mijn Turkse familie en vrienden.

Turkije leeft sinds gisteravond dus letterlijk in een nachtmerrie. Er zijn vannacht niet alleen militairen omgekomen, maar ook burgers. Deze arme mensen hebben nu geen toekomst meer; hun leven zit erop. Geen dromen meer, geen doelen, geen... wat dan ook.