Kenau

De Nederlandse verfilming over Kenau Simonsdochter Hasselaer, heldin van de strijd tegen de Spanjaarden, informeert en amuseert.

“Kenau” is geregisseerd door Maarten Treurniet, een man. Dat neemt niet weg dat Kenau overduidelijk een vrouwenfilm is. Het verhaal draait uitsluitend om la marimacha (het manwijf) van Haarlem, haar dochters en haar vrouwenleger. Bovendien is het script geschreven door twee vrouwen, Marnie Blok en Karen van Holst Pellekaan, die verklaard hebben dat zij Kenau Simonsdochter Hasselaers rol in de vaderlandse geschiedenis over het voetlicht wilden brengen. Is het daarmee ook een feministische film?

Eerst even wat technische gegevens. Kenau kent een flink aantal goede actiescènes die met behulp van de nieuwste computertechnieken zijn gemaakt. De film heeft zo’n zes miljoen euro gekost en is voornamelijk in Hongarije gedraaid, omdat daar de mogelijkheden waren een deel van het oude Haarlem na te bouwen. Het geld is over het algemeen welbesteed: het ziet er allemaal goed uit, de montage is vloeiend en spannend, er wordt goed geacteerd en gelukkig wordt niet elke scène gevuld met onhandige dialogen. “Don't tell them, show them” is een adagium dat de schrijfsters Blok en Van Holst Pellekaan goed in hun oren hebben geknoopt.

De film begint ermee dat Kenau (Moniek Hendrickx) stadsbestuurder Duyff in het openbaar belachelijk maakt door zijn kennis over schepen in twijfel te trekken met een seksueel getinte opmerking: “Er is meer voor nodig dan uw staande mast om te kunnen zeilen.” Iedereen lacht. Duyff (Jaap Spijkers is weer erg overtuigend) is woedend. Vlak daarna redt Kenau een man van de verdrinkingsdood. Zonder aarzeling springt ze in het Spaarne en brengt de opzichter van haar scheepsbouwbedrijf in veiligheid. Een paar scènes later wordt Kenau benaderd door legerkapitein Wigbold Ripperda (gespeeld door Barry Atsma), die haar vraagt materiaal te leveren voor de opstand tegen de Spanjaarden. Ze weigert om dat zomaar voor de goede zaak te doen. Er moet betaald worden. De toon is gezet: Kenau staat haar mannetje en dat speelt Hendrickx volkomen geloofwaardig.

Het is eind 1572, de Tachtigjarige Oorlog is in volle gang en Willem van Oranje (Kenau noemt hem een Duitser met naïeve idealen) wil dat Haarlem zich vrij maakt van de paapse bezetters. Maar de weduwe en moeder van twee jongvolwassen dochters is ondernemer en handelaar en wil het daar graag bij houden. Ze heeft geen zin in gedonder, ze wil zaken doen. ’s Avonds bidt ze aan tafel: “In naam van de Moeder, haar dochters en de Heilige Geest. Amen,” en giechelt met haar meisjes. Het geloof interesseert haar niet. Ze is te druk bezig met werken en wil haar dochters een zo goed mogelijk leven bieden.

Door een persoonlijke tragedie komt ze ertoe de bakens te verzetten: één van haar dochters, net zo koppig en eigenwijs als haar moeder, wordt als ketter verbrand. Het brengt een enorme woede en bloeddorst in Kenau boven. Als de Spanjaarden Haarlem aanvallen staat Kenau met haar leger van vrouwen klaar om ze te onthalen op vloeibare teer en buskruit. Ze rijgt met zichtbaar genoegen zoveel mogelijk Spanjaarden aan haar mes of zwaard. Kenau is een furie, voor niks en niemand bang en een goede strateeg met overtuigend leiderschap. Bovendien weet ze op gewiekste wijze gebruik te maken van de informatie, die haar via vrouwelijke vertrouwelingen uit het Spaanse kamp bereikt. Ripperda vindt het maar niks: een succesvolle vrouw in de strijd. En de aanvoerder van de Spanjaarden is tot in het diepst van zijn Mediterrane mannelijkheid beledigd. Maar Kenau heeft geen last van glazen plafonds en laat zich door niemand weerhouden.

De enige zwakke plek die ze heeft is het verdriet om haar vermoorde dochter en de zorgen om Kathelijne (mooie rol van Sallie Harmsen), de dochter die nog in leven is. Kenau gaat erg ver in haar beschermingsdrang. De jonge vrouw voelt zich verstikt, niet goed genoeg en er volgt een verwijdering als Kathelijne tegen de wil van haar moeder geen afstand doet van de liefde die een huurling en zij voor elkaar hebben opgevat. Ondertussen wordt het contact tussen Ripperda en Kenau steeds broeieriger. Er worden handen aangeraakt in close-up, er wordt lichtjes gehijgd, terwijl er van zeer dichtbij diep in elkaars ogen wordt gekeken en het komt zelfs bijna een keer tot een kus! Waarom het niet verder gaat tussen die twee is mij een raadsel, want anderen mogen van de scenarioschrijfsters wel de lichamelijke liefde genieten. Het wordt allemaal kuis in beeld gebracht, maar is daarom niet minder suggestief. Zijn er soms historische documenten gevonden waarin beschreven staat dat Kenau een kuisheidsgelofte had afgelegd?

Bij mijn weten niet, maar ook al was dat zo. Er komt ergens halverwege de tweede helft van de film een scène voor die je doet afvragen of FEMEN eind 16^e eeuw in de Noord-Hollandse polder is ontstaan. Boven op de stadswallen kleden vrouwen zich joelend uit om daarmee de Spaanse soldaten, door wie Haarlem belegerd wordt, af te leiden. Kenau kan daardoor met behulp van een paar soldaten uit haar vrouwenleger de kruitvoorraad van de vijand tot ontploffing kan brengen. Spectaculair in beeld gebracht, maar inmiddels is al duidelijk geworden dat het voorval uit de dikke duim van de scenarioschrijfsters komt en geen enkele historische grond bevat. Geen enkel probleem, maar waarom stopt de verbeelding daar?

Kijk, ik word niet warm of koud van Barry Atsma. En als een man “evecuatie” zegt, kan hij daarna nog zo stoer op zijn zwarte hengst in vliegende galop wegrijden, maar dan is mijn libido tot onder het nulpunt gezakt. Kenau evenwel denkt er in deze film overduidelijk anders over. Ze smelt voor Ripperda, ziet waarschijnlijk een kameraad in hem en waardeert het dat hij haar uiteindelijk officieel het commando geeft over een deel van de troepen. Ze weten allebei hoe het is om een kind te verliezen, strijden voor dezelfde vrijheid en er is aantrekkingskracht. Waarom mag zo'n band dan niet minstens één keer bezegeld worden met een goed potje seks?

Kenau is een film die amuseert en informeert over een interessante periode in onze vaderlandse geschiedenis. Het leven van Kenau staat daarbij centraal. Volgens Blok en Holst Pellekaan is ze een onverschrokken heldin, maar geen seksueel wezen, laat staan dat ze aan haar vleselijke lusten toegeeft. Is dat “sletvrees” van de schrijfsters of is Kenau “uitgebloeid”? In ieder geval is het voor mij één van de redenen om Kenau geen feministische film te noemen.