Gullible, of: jezelf laten meeslepen

Economen kunnen ons tot in details uit de doeken doen waarom de economie nu juist niet gedaan heeft wat zij voorzagen. Sociologen kunnen ons exact voorlichten waarom nu juist niet is gebeurd wat hun oudere collega's op het gebied van de demografie hadden ingeschat, psychologen en hun broeder psychiaters kunnen ons verklaren waarom individuele mensen tot hun onverklaarbare acties kwamen, ecologen kunnen dat doen over hele volkeren. Wat policologen en endiopologen doen is mij nog steeds onduidelijk. Fascinerend is hoe militairologen samen de tweede wereldoorlog kunnen herscheppen tot een rationeel gebeuren en gezellig keuvelend kunnen vermelden waarom Hitlers troepen niet het juiste deden om de Soviets in de pan te hakken en omgekeerd en waarom daarom honderden duizenden soldaten sneuvelden, waarbij ze gebruik maken van allerlei sensationele mediatrucs.

Wij zijn dat gewend geraakt, vinden het een onderdeel van ons dagelijks bestaan, zoals de huisdokter precies kan uitleggen waarom de patient is overleden maar niet hoe dat voorkomen had kunnen worden. Vrijwel nooit wordt er over gediscussieerd waarom dat zo is. Wij hebben het behaviourisme, cognitivisme, existentialisme, objectivisme, collectivisme, individualisme en vragen ons nooit af waarom.

Wij meten intelligentie, maar kunnen niet verklaren waarom intelligentie niet behoeft te leiden tot welvaart. Een marktkoopman wordt rijk en de intellectueel blijft arm. Want wij bekijken bij de intelligentie slechts één aspect van het scala van menselijke eigenschappen. Kijk naar Tom Tom, Facebook, Microsoft en zoveel andere succesverhalen. Op zich behoeven we ons daarover niet druk te maken. We weten dat het leven zo is en accepteren het in het idee dat wij niet onfeilbaar zijn.

Wij weten dat wij mensen gullible zijn, een Engelse term die zich niet zo gemakkelijk in het Nederlands laat vertalen. Een soort emotioneel zich mee laten slepen. Zo zien wij sektes ontstaan die ons geestelijke bevrijding voorspiegelen of het einde van de wereld of de volgelingen met een gezamenlijke zelfmoord naar het eeuwige geluk voeren. Het waarom van dit alles is eigenlijk vanzelfsprekend, menselijk gedrag is immers onvoorspelbaar.

Maar stel, dat je je hebt laten meeslepen en je hebt vastgebeten in een overtuiging waarvan je zeker bent dat die op verifieerbare feiten is gebaseerd en dat alleen door actie te nemen een catastrophe voor de mensheid vermeden kan worden. Stel je voor dat je daarvoor alom steun hebt verworven. Dat media en politiek door je bevindingen mede overtuigd zijn geworden en de aanhang steeds groter wordt en daardoor de drang en vervolgens de dwang om maatregelen te nemen om de rampen die je voorziet te proberen te voorkomen. Dat die maatregelen dan ook door de politiek genomen worden en de economische gevolgen ervan diep ingrijpen in het maatschappelijk leven, de welvaart en het welzijn. Dat die maatregelen vrijwel onomkeerbaar zijn geworden.

Stel dan, dat door verbeterde technieken blijkt, dat die verifieerbare feiten dat alleen zo leken te zijn door de stand van de techniek en dat ze nu betwistbaar zijn geworden, wellicht in het geheel niet juist of deels niet juist. Stel dat je tot de ontdekking komt dat wat eerst feitelijk juist leek te zijn, nu meer het aspect krijgt van een geloof dan van een rationeel systeem. Wat dan? Je gehele bestaan, baan, inkomen, sociale standing is gebaseerd op de onbetwistbare juistheid van de nu discutabele feiten. De gehele maatschappij heeft zich eraan geconformeerd. Wat dan? Sh*t!