Eeuwige stagnatie

Het was niet direct een zomer om vrolijk van te worden.

Geopolitiek beleefden we uiterst onrustige weken en de media hadden er de handen vol aan. Anders dan in gelukkiger tijden is er dan ook geen enkele poema op de Veluwe waargenomen. Ook economisch is het nieuws nog steeds niet erg zonnig.

Hoewel ons steeds bezworen wordt dat we de crisis nu echt achter ons hebben gelaten, zijn de macro-economische cijfers nog steeds teleurstellend. Zes jaar na het uitbreken van de crisis is het herstel uiterst broos. De werkloosheid blijft hardnekkig hoog en de economische groei in veel landen, voor zover überhaupt aanwezig, is veel lager dan in de jaren voor de crisis. Reden voor economen om zich af te vragen of er niet iets meer aan de hand is dan de naweeën van een langdurige en hardnekkige crisis. Of er niet iets fundamenteels is veranderd in de economische dynamiek waardoor groeicijfers zoals we die in de decennia na de tweede wereldoorlog kenden definitief tot het verleden behoren.

De Amerikaanse econoom en oud minister van financiën Larry Summers herintroduceerde vorig jaar een uit 1938 daterende term om de (mogelijke) nieuwe realiteit mee te duiden: ‘Secular Stagnation.’ Losjes vertaald: 'eeuwig durende stagnatie'. Nu is Secular Stagnation (SecStag) geen exact gedefinieerd verschijnsel maar in de kern wordt het gekenmerkt door investeringen die te laag zijn om de werkgelegenheid op peil te houden. Tegelijkertijd zijn de besparingen hoger dan nodig om de investeringen te financieren. Dit alles uit zich in een structureel lage rente. Om de investeringen aan te jagen en de besparingen af te zwakken zou een nog lagere rente nodig zijn, maar aangezien die al dicht tegen nul aan zit gaat dat lastig. Normale marktkrachten zouden niet meer in staat zijn om één en ander met elkaar in evenwicht te brengen. Een oplossing die gepropageerd wordt is om dan maar de inflatie flink te laten oplopen zodat de rente in reële termen negatief wordt.

De discussie over het rentebeleid is met termen als ‘Lower Zero Bound’ en ‘Liquidity Trap’ echter erg technisch en gaat al snel voorbij aan de achterliggende oorzaken en de vraag waarom we in een fase van structureel lagere investeringen en groei terecht zouden (kunnen) komen. Robert Gordon gaf in een paper uit 2012 al een aantal mogelijke verklaringen, waaronder demografische ontwikkelingen als vergrijzing. Daarnaast zal volgens Gordon onderwijs minder vruchten afwerpen in termen van toekomstige economische groei omdat we -in tegenstelling tot zeg 50 jaar geleden- in een situatie zitten dat (bijna) iedereen al hoger is opgeleid en er simpelweg minder te winnen valt bij het nog beter opleiden van de beroepsbevolking.

Nu is de mening van Gordon, dat dit alles de groei permanent lager zal doen uitvallen geen gemeengoed. Sommigen vinden hem een zure pessimist en zien voor de toekomst nieuwe groeimotoren in nieuwe technologieën als robotica. De economen zijn het -zoals wel vaker- dus niet helemaal met elkaar eens. Wie meer wil lezen over de discussie omtrent SecStag moet vooral het op 15 augustus jongstleden verschenen e-Book van het Centre for Economic Policy Research (CEPR) downloaden (en lezen). Verschillende economen geven vanuit diverse invalshoeken hun kijk op het fenomeen SecStag.

Nu ben ik zelf om diverse redenen geneigd te denken dat SecStag een reëel gegeven kan zijn. Tegelijkertijd laat het feit, dat een prachtig document als dat van het CEPR in een fractie van seconden (en gratis) tot mijn beschikking staat zien, dat traditionele maatstaven als het BNP niet erg geschikt zijn om de bijdrage van technologische vooruitgang aan economische welvaart en welzijn goed weer te geven.

En of SecStag nu wel of niet realiteit is of wordt, bij geen van de economen die het menen te voorzien lijkt de wens de vader van de gedachte. Zoals Joseph Schumpeter al schreef toen hij in 1942 de volgens hem onvermijdelijke ondergang van het kapitalisme voorspelde: “Prognosis does not imply desirability.”

Ewoud Jansen, Econoom en publicist, Twitter: @ewoudjansen