Een parlement met zijn hoofd in de wolken

Met het gezag van het Europees parlement is het beroerd gesteld. Op de Dagelijkse Standaard wordt er dagelijks op gefoeterd en ook ik heb in het verleden op andere podia van een schertsparlement gesproken, een babbelparlement dat nog het meest op een Poolse landdag lijkt. Met alle opwinding rond het 'Polenmeldpunt' van de PVV, waarvoor de EVP-fractie in het Europees parlement graag uitleg van Mark Rutte zou willen zien, iets om in het achterhoofd te houden. Mij lijkt er overigens niks mis met het verzoek om Rutte naar Straatsburg te ontbieden. Als de Nederlandse premier zeker is van zijn zaak, moet het voor hem geen probleem zijn om zijn standpunt daar op de van hem bekende soevereine wijze te verdedigen. En het lijkt me dat het Europees parlement ook typisch het forum voor zo'n 'Polenmeldpunt' van de PVV is. Dat geldt omgekeerd ook. Waarom zou de (al dan niet vermeende) overlast van Oost-Europese arbeidsmigranten in de rijke West-Europese landen niet in Straatsburg kunnen worden besproken? Het is immers geen vraagstuk voor Nederland alleen, maar ook voor Duitsland, Oostenrijk, België, Frankrijk, Italië, Groot-Brittannië, Ierland en ga zo maar door. Zelfs Griekenland heeft te kampen met arbeidsmigranten uit de naburige Balkanstaten.

Het is dus nogal logisch dat hiervan een nummer wordt gemaakt, door de PVV, maar evenzeer door het Europees parlement. Dat parlement heeft een slechte naam, vanwege de rijkelijke beloning die de europarlementariërs genieten, en vanwege de talrijke onkostenaffaires, die mede hun oorzaak vinden in de verschillende (wan)culturen die op dit gebied in Europa bestaan. Ook geldt het parlement als 'reizend circus', omdat het slechts een week per maand in Straatsburg huist. Met dat laatste heb ik geen probleem, het symboliseert dat Europa staat of valt met de verzoening tussen Frankrijk en Duitsland waar wij allen voordeel bij hebben. Bovendien wordt van parlementariërs veel reislust verwacht, dus zo'n reisje Straatsburg kan er ook nog wel bij.

Veel fundamenteler is dat het parlement 'zweeft' tussen Europa en de nationale lidstaten en daardoor letterlijk met zijn hoofd in de wolken leeft. Het europarlement staat anders dan de nationale parlementen niet tegenover een regering, heeft daardoor geen regerings- en oppositiesfracties, en representeert geen Europees volk. Hoogstens kun je zeggen dat er eurofiele, eurosceptische en eurovijandige fracties zijn, waarbij de meerderheid in het parlement de neiging heeft voor elk probleem altijd 'meer Europa' te willen promoten. Daardoor is het Europees parlement vaak geen rem op de ambities van 'Brussel', maar een gaspedaal. En dat terwijl de meeste kiezers in de nationale lidstaten liever 'minder Europa' lijken te willen, althans minder bemoeizucht vanuit Brussel bij het temperen van hun nationale privileges en eigenaardigheden. Dat daaruit ook problemen kunnen ontstaan, bijvoorbeeld overlast van onbeteugelde arbeidsmigratie uit Oost-Europa of lidstaten die zich niet aan Europese regels houden en onvoldoende vanuit Brussel tot de orde kunnen worden geroepen, is een vraagstuk dat nog tot het publieke bewustzijn moet doordringen. Het idee dat 'minder Europa' en 'meer nationale staat' op al die overlast een antwoord is, is misschien een nog grotere illusie dan het oorspronkelijke Europese eenheidsideaal. Want dat de Europese integratie onder invloed van allerlei hier niet nader te benoemen interne en externe ontwikkelingen doorgaat, goedschiks of kwaadschiks, staat vast.

Ik denk dat we het Europees parlement moeten nemen voor wat het is: een zwevend parlement met zijn hoofd in de wolken, op zoek naar een duidelijke rol en 'eigen' identiteit. Het heeft daarbij te kampen met een gebrekkige legitimiteit die niet snel zal verdwijnen. Dat komt mijns inziens ook doordat in 1979 ten onrechte en veel te snel is besloten tot directe Europese verkiezingen. Daarmee werden de nationale parlementen gepasseerd en hebben de Europese politici over de hoofden van de nationale staten heen geprobeerd een Europese sprong voorwaarts te forceren. Bij ontstentenis van een Europees volk en een Europese regering was dat veel te vroeg. Zelf laat ik de Europese verkiezingen daarom altijd aan mij voorbij gaan, zoals veel kiezers (de opkomst is meestal laag tot zeer laag). De situatie voor 1979, waarbij de europarlementariërs door nationale parlementen werden gekozen, en daar dus ook rekenschap aan moesten afleggen, gaf de reële Europese verhoudingen veel beter weer. We zullen wel niet naar die situatie van voor 1979 terugkunnen (in Europa wordt elke terugslag als achteruitgang gezien), maar het zou goed zijn als de europarlementariërs zelf meer over hun eigen gebrek aan legitimiteit zouden nadenken. Dat kan ook een aansporing zijn om op nationaal niveau beter na te denken over wat het nut van het Europees parlement kan zijn. Volgens mij zit dat niet in ongebreidelde bemoeizucht met alles wat er in de nationale lidstaten gebeurt, maar in het kweken van een - jazeker! - veel bredere Europese elite van parlementariërs en bestuurders die beter weten hoe de EU in elkaar steekt en meer politiek bewustzijn aan de dag leggen over wat er in de Europese lidstaten leeft en hoe de afzonderlijke volken tegenover elkaar staan.

Het Europees parlement zou dus eigenlijk een leerschool moeten zijn voor mensen die het Europese parlementaire spel tussen 'Brussel' en EU-lidstaten nog handen en voeten moeten geven. Ongetwijfeld is ook dit een ijdel idee (zelf loop ik eveneens graag met mijn hoofd in de wolken), maar ik leg het maar even ter overweging voor. Opdat ze in Europa ook grond onder de voeten krijgen en niet eindeloos los van hun achterban (de gewone Europese burgers) blijven zweven. Een kennissprong voorwaarts, is dat geen mooi idee? En wees daarover vooral ook sceptisch, een rationele wetenschappelijke grondhouding, zodat het contact met de Europese werkelijkheid niet verloren gaat.