Duitse 'Angst' voor kernenergie

In reactie op de ramp in Fukushima heeft de Duitse regering onlangs besloten dat alle 17 kernreactoren in Duitsland, die een kwart van de elektriciteit produceren, in 2022 dienen te zijn stilgelegd. Verschillende commentatoren in binnen- en buitenland hebben zich afgevraagd waarom Duitsland als enig groot industrieland in de wereld een dergelijk besluit heeft genomen. Sommigen schrijven het toe aan een diep verankerde irrationele vrees voor kernenergie bij de Duitse bevolking. De recente verkiezingsnederlagen van de huidige conservatieve coalitie onder leiding van Bondskanselier Merkel ten gunste van de Groenen, hebben haar ervan overtuigd dat het politiek onmogelijk is geworden om kernenergie te blijven verdedigen. Zoals Bismarck wellicht zou hebben geredeneerd: het 'nee' tegen kernenergie mag dan irrationeel zijn, maar in Duitsland is het 'Realpolitik'.

Andere commentatoren leggen zelfs een verband met de invloed van de romantische beweging in de 19eeuw, de liefde voor de bossen en de verering van de natuur. Sommigen gaan zelfs terug tot de theologische-politieke beweging in de 16e eeuw onder leiding van Thomas Müntzer (1489-1525), een ideoloog die God een handje wilde helpen door het paradijs op aarde te vestigen. De filosofie van Müntzer heeft grote invloed gehad op de bloedigste politieke bewegingen van de 19e en 20ste eeuw: het Marxisme en het Nationaal-Socialisme.

Sinds de studentenopstand van 1968, groeide de weerstand tegen kernenergie als symbool van het kapitalisme en militarisme. Vervolgens kwam Chernobyl. Het smelten van een een antieke Sovjet-reactor in 1986 leidde tot massahysterie in Duitsland, waarvan de nucleaire sector zich nooit meer heeft weten te herstellen, ondanks het feit dat de vrees voor nucleaire fall-out sterk overdreven bleek te zijn.

In Engeland was de reactie van een bekende radicale milieuactivist en invloedrijke publicist, George Monbiot, op Fukushima juist omgekeerd. Hij redeneerde dat als een verouderde kernreactor, die niet aan alle moderne veiligheidseisen voldoet en die onder incompetent management functioneerde, een aardbeving/tsunami zonder precedent heeft weten te doorstaan, zonder dat daarbij dodelijke slachtoffers zijn gevallen, kernenergie toch veiliger is dan werd aangenomen. Voor Monbiot was dat reden om zijn verzet tegen kernenergie op te geven.

Vooralsnog heeft het de regering-Merkel geen politiek garen kunnen spinnen bij de beslissing. Het CDU/CSU-kader klaagt steen en been over de algemene afbrokkeling van de kiezersgunst. Om het verval te keren heeft leider van de jongerenafdeling van de CSU, Philipp Mißfelder, er voor gepleit om 'groen' minder prioriteit te geven.

Nog voordat de Duitse Groenen als politieke partij bestonden, was het verzet tegen kernenergie al een speerpunt van de Duitse milieubeweging. 'Atomkraft – nein danke!' was hun motto. Maar ook de Groenen zijn niet onverdeeld enthousiast over het besluit om met kernenergie te stoppen. De conservatieven zijn er nu met één van hun favoriete thema's vandoor gegaan. Waarvoor heeft men dan – op termijn – de Groenen nog nodig? Een existentiële vraag dus. Bovendien vrezen de Groenen dat Duitsland van de regen in de drup komt. Partijleider Claudia Roth zei daarover: 'Man kann den Teufel Atomkraft nicht mit dem Beelzebub Kohle austreiben.'

Voorts dreigt er een richtingenstrijd binnen de Groene tussen rekkelijken en preciezen – tussen hen die bereid zijn steun te geven aan het regeringsbeleid en hen die het allemaal nog niet ver genoeg gaat.

Wat zullen de gevolgen zijn van de Duitse beslissing? Nóg meer windmolens en zonne-energie? Wegens het daarmee verbonden fluctuerende aanbod van stroom, zijn daaraan om technische redenen grenzen gesteld, die volgens sommige critici al zouden zijn overschreden. Bovendien vergen deze energievormen een 100% 'back-up', bij voorkeur van snel regelbare gasgestookte centrales, indien men geen stroomonderbrekingen wenst. Daarnaast zijn hiervoor kostbare aanpassingen van het elektriciteitsnet nodig. Dit alles zal tot forse verhogingen leiden van de energieprijzen, zowel voor het bedrijfsleven en particuliere huishoudens.

Energie-intensieve sectoren, zoals staal, chemie en cement, zien het zo langzamerhand niet meer zitten in 'Standort Deutschland' en overwegen hun activiteiten naar elders te verplaatsen. De Bondstag heeft bepaald dat het tekort aan stroom dat als gevolg van de 'Ausstieg' zou kunnen ontstaan, niet met (nucleaire) import mag worden aangevuld. Maar men kan zich afvragen of hier toch niet de hand mee zal worden gelicht als in Duitsland het licht uitgaat. Dan lijkt het toch waarschijnlijk dat, evenals tot nog toe het geval was, Frankrijk meer kernstroom naar Duitsland zal exporteren om de tekorten aan te vullen. En wie weet, misschien kan Nederland tegen die tijd ook nog een graantje meepikken.

Maar toch ... Merkels knieval voor de nucleaire hysterie is een capitulatie voor irrationaliteit – een capitulatie van een leider van een land dat zowel op wetenschappelijk als technisch gebied ooit een leidende rol in de wereld speelde. Laten we hopen dat het bij een Duitse 'Sonderweg' blijft.

PS: In Duitsland circuleert thans het volgende grapje: 'Deutschland braucht keinen Tsunami, Deutschland hat Merkel.'