Democratie voor wie?

Afgelopen donderdag zat ik in zaaltje van een Hilversums café. Ik was te gast bij de JOVD-afdeling van het Gooi, die een sprekersavond met Hero Brinkman had georganiseerd. In de aanloop naar dit evenement was ik al gaan overdenken met welke reden Brinkman uit de PVV was gestapt. Hij was het op bepaalde punten niet eens met Geert Wilders, voornamelijk als het om het democratisch gehalte van de PVV ging. Door de partij te democratiseren wilde Brinkman zorgen dat het geheel opener en zelfstandiger werd.

In eerste instantie lijkt dat een nobel streven. Het was ook mijn eerste ingeving. Het meest voor de hand liggende argument voor de alleenheerschappij van Wilders in de PVV is meteen ook het beste argument om de partij te democratiseren. Ik heb het hier over de welbekende LPF-taferelen. Door de touwtjes stevig in de hand te houden maakt Wilders korte metten met baantjesjagers en spotlightdiva’s die in de PVV een mooie kans zien. De PVV is als Wilders’ eigen onderneming: hij neemt mensen aan en ontslaat ze ook weer. Hierdoor ontstaat er continuïteit, een orderlijke richting.

Waarom zijn die LPF-taferelen dan ook een reden om de partij te democratiseren? Startende partijen zijn vaak nog instabiel, zoekende naar hun eigen inrichting. Met een democratisch bestel is de kans op fouten groot. Van vechtende LPF-ministers tot skeletten in de kast van het gezicht van 50Plus: er hoeft maar één grote crisis te komen en het is finito. De PVV daarentegen heeft een duidelijke richting, een duidelijk geluid en een duidelijk electoraat. Qua inhoud is hij here to stay. Maar: de partij, als hij teveel om Wilders draait, is ook heel afhankelijk van Wilders. Mocht hem iets gebeuren dan stort de hele partij in. Democratisering zou een middel kunnen zijn om dat aan te pakken: zolang er leden zijn blijft de inhoud in stand. Zelfs zonder Wilders zou de PVV de PVV kunnen blijven, op den duur.

Toch zijn er zelfs dan nog een heleboel dingen in te brengen tegen democratische systemen binnen partijen, en het is raar dat dat systeem nooit bekritiseerd wordt.

Er bestaat bij bijna alle partijen een schisma tussen het (potentële) electoraat en de leden. Het bekendste voorbeeld daarvan is de VVD. De stemmers van deze partij zijn vaak volkse, hardwerkende mensen. Ondernemers, maar ook gewoon mensen in loondienst. Dit electoraat loopt in veel gevallen direct over in het electoraat van de PVV. Eén blik op de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen van vorig jaar en de huidige peilingen maakt dat wel duidelijk. Als stemmers teleurgesteld zijn in de VVD kloppen ze vaak aan bij de PVV, en als PVV-stemmers op de VVD moeten stemmen om tegen het "rode gevaar" op te komen dan zijn ze daar ook niet vies van.

Dat die harde vuist aan de rechterkant zo weinig heeft kunnen bereiken in het huidige kabinet (zoveel dat ik zeker weet dat veel PVV-stemmende lezers van dit artikel net verontwaardigd waren toen ik zei dat ze niet vies waren van op de VVD stemmen) heeft te maken met de partijdemocratie van de VVD. Mark Rutte zelf is hier een ideale case study voor. Toen hij in 2006 lijsttrekker voor de Tweede Kamerfractie werd versloeg hij daarmee Rita Verdonk. De leden van de VVD prefereerden duidelijk de man van het midden boven de rechtse hardliner. Na Verdonks beruchte verkiezingscampagne tijdens de verkiezingen van 2006 bleek echter dat het electoraat van de VVD er anders over dacht. Verdonk kreeg meer voorkeursstemmen dan Rutte. Na de daaropvolgende rel heeft Verdonk ooit gezegd dat de VVD gekaapt is door linkse liberalen.

Dit lijkt inderdaad het geval. De hoogste regionen van de VVD zijn die van "het midden", iets dat door het rechtse electoraat van Nederland gezien wordt als uitgesproken links. De VVD van Rutte hangt dan ook zeer dicht tegen de D66 van Pechtold aan, en de VVD maakt er geen geheim van liever samen te werken met de PvdA dan met de PVV, iets dat puur electoraal gezien compleet onlogisch is. Het is niet zonder reden dat de VVD nooit gepiekerd heeft uit de ALDE (Alliantie van Liberalen en Democraten van Europa, een federalistische club die bijvoorbeeld zweert bij de Groene Kerk) te stappen. Dit heeft niets te maken met pragmatisme, de ALDE staat gewoon ideologisch op één lijn met de VVD-elite. Bij het afgelopen VVD-congres heb ik met eigen oren een VVD-lid de Europese federatie horen bepleiten. DDS-hoofdredacteur Joshua Livestro werd afgewezen voor de lijst voor het Europarlement. Hans van Baalen die toegeeft dat de VVD het negen van de tien keer eens is met D66, maar dat niet zegt tijdens de verkiezingen. Zo’n Hans van Baalen lijkt een onbeschoft persoon, en dat is hij misschien ook, maar de reden waarom een politicus überhaupt tegen zijn eigen stemmers wil (en moet) liegen is wel van belang. De grote lijn is namelijk duidelijk: er is een groot schisma ontstaan tussen leden en stemmers.

Dit fenomeen zien we bij bijna alle gevestigde democratische partijen terug. Het electoraat van het CDA komt, net als dat van de VVD, voor een groot deel overeen met dat van de PVV. Toch maakten de leden van het CDA er een grote rel van toen hun partij in een gedoogconstructie stapte met de "populisten" van Wilders. Diezelfde leden kozen ook Ruth Peetoom als voorzitter van het CDA. Peetoom bepleitte het radicale midden. Zoals ik net al stelde, betekent de term "midden" voor het rechtse electoraat in Nederland simpelweg "links". Veel mensen leggen de schuld voor de huidige zetelstand van het CDA bij de samenwerking met Wilders: daar was immers het oproer binnen de partij om. Ik vermoed echter dat de reden vooral ligt bij het feit dat de leden voor een radicaal andere richting kozen dan de CDA-stemmers. Teleurgesteld in het CDA zijn ze steeds vaker VVD, PVV en in mindere mate CU en SGP gaan stemmen.

Ook de PvdA heeft last van frictie tussen leden en electoraat. De pogingen die de partij doet om ‘’de gewone man’’ meer bij de besluitvorming te betrekken lijken niet goed te lukken. Het systeem met primaries was in Zoetermeer een debakel, al zal de partij dat nooit zelf toegeven en van Samsoms "eerlijke verhaal" is weinig over. De PvdA-stemmer kiest er liever voor op te schuiven naar SP of D66.

Ook kleinere partijen als de CU en GroenLinks hebben last van het schisma tussen leden en stemmers. De enige partij die de dans echt ontspringt is de PVV.

Dit heeft de partij te danken aan het oh zo gedemoniseerde gebrek aan democratie. Wilders is in de PVV de baas. Wat je ook mag vinden van Wilders, als je op hem stemt, weet je waar je op stemt. Een stem op Mark Rutte of Diederik Samsom is een stem op de VVD of PvdA, maar wie weet wat die partijen en hun leden eigenlijk willen. Wilders is Wilders. What you see is what you get. Je kunt Wilders er moeilijk van beschuldigen dat hij niet doet wat Geert Wilders zou doen.

Het gebrek aan partijdemocratie is misschien wel één van de unique selling points van de onderneming Wilders. Een eenmanszaak misschien, maar wel eentje waarvan iedereen de eigenaar kent. Of je hem nu wel mag, of niet.