Democratie betekent meer dan verkiezingen uitschrijven

Het afzetten van de democratisch gekozen president in Egypte laat maar weer eens zien dat democratie alleen geen heil brengt.

Mohamed Morsi werd vorig jaar weliswaar met een krappe meerderheid van de stemmen tot president gekozen; de andere helft van het volk voelde helemaal niets voor de Moslimbroeder. Zijn islamistische partij zag dat niet in. Zij hadden de verkiezingen gewonnen, dus een mandaat om te doen wat ze wilden. Dat is democratie! Toch?

In de nauwe betekenis van het woord, allicht. Als democratie betekent: elke vier jaar een verkiezing uitschrijven, dan was Egyptische onder leiding van de Moslimbroederschap een democratisch land. Voor christenen en vrouwen en andere minderheden in Egypte voelde het de afgelopen maanden echter bepaald niet democratisch aan.

Egypte staat in dit opzicht niet op zichzelf. Neem de Turkse islamisten. Toen vorige maand in de steden van Turkije demonstraties tegen de autoritaire houding van premier Recep Tayyip Erdo?an uitbraken, wist de laatste in herinnering te brengen dan een meerderheid van de Turken hem toch had gekozen. Eenzelfde reflex kunnen we waarnemen bij bijvoorbeeld de Venezolaanse socialisten, die na de dood van president Hugo Chávez alsnog de verkiezingen in april wonnen, en de Russische president Vladimir Poetin. Geen van allen houden ze bijzonder veel rekening met de wil van de minderheid in hun land.

Een verkiezingszege is geen mandaat om de wil van de meerderheid op te leggen. Wat we in Egypte, Turkije, Rusland en Venezuela zien is geen democratie, maar een tirannie van de meerderheid. Wat natuurlijk tot onrust leidt onder de minderheden in die landen. Democratie geeft hen geen enkele macht. Vandaar dat de oppositie de straat op moet.

De voorgenoemde landen zijn niet de uitzondering in de wereld. Wij zijn de uitzondering. Hoe verder je van Noordwest-Europa afreist, des te minder belang men hecht aan consensus. We zien het fenomeen al in Italië, waar politici eerder dit jaar grote moeite hadden een coalitieregering te vormen. Of kijk naar de Oekraïne, waar de macht keer op keer verschuift van de meer liberale, pro-Europese kiezers in het westen naar de Russisch-sprekende inwoners van het oosten.

Zelfs in de Verenigde Staten, waar het institutioneel vrijwel onmogelijk is voor één partij om de macht te grijpen, speelt dit sentiment af en toe op. Bijvoorbeeld in 2010, toen de Republikeinen zich verzetten tegen hervorming van het gezondheidsstelsel, wist president Barack Obama te melden: "Elections have consequences, and at the end of the day, I won." Met andere woorden: hou op met zeuren en geef ons onze zin.

Wat maakt ons -- grofweg: Nederland, België, de Duits- en Engelssprekende landen, Scandinavië en, misschien al in iets mindere mate, Frankrijk -- anders?

Daar is geen simpel antwoord op de geven. Het debat onder historici wordt nog altijd gevoerd, want ook in economisch opzicht waren het juist deze landen die het voortouw namen. Factoren die waarschijnlijk een rol van betekenis spelen zijn het gematigde klimaat, wat van invloed is geweest op een meer individualistische samenleving, de geografische ligging en afwezigheid van grote rijken wat handel en concurrentie tussen staten mogelijk en nodig maakte, en de Protestantse werkethiek.

Betekent dit dat landen buiten Noordwest-Europa ons democratische voorbeeld niet kunnen volgen? Daar lijkt het wel op. Alleen in landen die aan dezelfde voorwaarden voldoen -- denk aan de Baltische staten of Zuid-Korea -- lukt het, maar daarbuiten gaat het moeizaam.