De ruwe beelden van Euromaidan

In november vorig jaar begonnen de protesten op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev, ‘Euromaidan.’ De demonstraties richtten zich in eerste instantie tegen de pro-Russiche houding van toenmalig president Janoekovitsj en voor meer toenadering tot de EU, maar veranderden al snel in een golf van protest tegen de corrupte Oekraïense overheid in het algemeen. De oorlog met pro-Russische rebellen die in het Oosten van Oekraïne op het afzetten van president Janoekovitsj volgde, is nog altijd gaande.

Op het IDFA draaien dit jaar twee korte films die de demonstraties in Kiev belichten vanuit het perspectief van de demonstranten op het Maidanplein. De eerste film – The doctor leaves last – volgt de gepassioneerde dokter Tanja, die gewonde demonstranten verzorgt. Tanja is wanhopig, maar dapper. Aan het eind van de documentaire besluit ze zelfs om naar Oost-Oekraïne af te reizen en daar mensen te gaan helpen.

Maar het zijn de beelden uit de tweede documentaire, Euromaidan Rough Cut, die de meeste indruk maken. De docu bestaat uit allemaal losse scènes, gefilmd door jonge Oekraïense directors die zich tijdens de protesten in Kiev tussen de demonstranten mengden. De film opent met een beeld van het Maidanplein, gezien van bovenaf. De demonstranten zijn in de metalen kunst-kerstboom op het plein geklommen, en hebben vanaf daar weids uitzicht. Een onvoorstelbare mensenmassa vult het plein, zo ver het oog reikt. ‘Freedom or death!’ roepen de demonstranten, terwijl ze de kerstboom behangen met hun vlaggen.

Even later zien we hoe ’s avonds een beeld van Lenin door jongeren wordt neergehaald, en met hamers kapotgeslagen. Trots houdt een jongen een verpulverd stukje Lenin omhoog. ‘Down with the commies!’ wordt er geroepen. Eromheen staan wat oudere mensen die het schouwspel gadeslaan. Eén mevrouw gaat met de demonstranten in discussie. ‘Het is respectloos wat jullie doen! Dit beeld is een symbool, je mag daar best kritiek op hebben, maar je mag het niet stukmaken!’ Een oude meneer zit ernaast op een bankje zachtjes te huilen. ‘Maar opa, wat is er nou?’ vragen de demonstranten. ‘Het is juist goed dat dit beeld nu gesloopt wordt, de mensen zijn toe aan iets anders’ verzekert de één hem. ‘Hier had een monument voor de slachtoffers van genocide moeten staan!’ zegt een ander kwaad. Het oude meneertje komt niet uit zijn woorden. Hij begint aan een zin over zijn moeder, maar barst in huilen uit voor hij zijn verhaal kan afmaken. Het contrast tussen de nieuwe generatie die met groot genoegen het oude Leninbeeld met zijn symboliek omver haalt, en de oude generatie die met lede ogen aanziet hoe hun geschiedenis hier op straat verpulverd wordt, is enorm.

In een andere scène verzamelen de demonstranten zich ’s avonds op straat. Ze werpen barricades op, stoken vuurtjes, en zingen vrolijke strijdliedjes. De politie is er ook, maar staat op veilige afstand achter de barricade en de brandende autobanden. Tot zover lijkt het allemaal nog leuk, maar de volgende ochtend breken er rellen uit. Er worden stenen naar de politie gegooid, de politie slaat keihard terug met stokken. Een politieagent die valt wordt in elkaar getrapt, en daarna meer dood dan levend door de demonstranten over straat gesleept. De demonstranten die in handen van de politie vallen komen er ook niet ongeschonden uit. Een enkele demonstrant met een pistool schiet terug op de politie.

Het is te zien dat de cameramensen hun leven gewaagd hebben bij het filmen middenin de menigte. De van dichtbij gefilmde beelden zijn heel aangrijpend. Veel aangrijpender dan de nieuwsberichten die je zo nu en dan oppervlakkig leest, over de zoveelste demonstratie met alweer een x aantal doden.

Als de rellen voorbij zijn liggen er plassen bloed op straat. De tanks van de politie zijn over de barricades heen gereden. Op de stoep zitten bloedende mensen met hun hoofd in hun handen, en er liggen mensen op straat die zich niet meer verroeren. De film eindigt met de begrafenis van de ‘helden van Maidan.’ Op het plein staat weer een enorme menigte. De kisten met daarin de doden worden over de hoofden van de mensen op het plein doorgegeven.

Voor de nabespreking van de films is de in Rusland woonachtige journalist Derk Sauer aanwezig, tezamen met twee van de directors van Euromaidan Rough Cut. Sauer stelt dat de hoeveelheid aan propaganda in Rusland de bevolking daar het gevoel geeft dat ze in een staat van oorlog zijn met het agressieve Westen. Vandaar misschien ook dat de Russen zich zo als één man achter Poetin scharen, denkt hij.

Op de vraag van moderator Laura Starink wat hij als oplossing ziet voor het conflict in Oost-Oekraïne, antwoordt Sauer dat Oekraïne een oorlog tegen het Russische leger nooit kan winnen, als het zo ver zou komen. Hij had gehoopt dat Rusland zou stoppen na annexatie van de Krim – “which i could more or less understand.” De beste oplossing is nu volgens hem om ‘een soort België’ als nieuw land tussen Rusland en Oekraïne te creëren. Director Roman Bondarchuk is het hier absoluut niet mee eens. Hij vindt dat Oekraïens grondgebied verdedigd moet worden. Op de wedervraag van Sauer wat dan wel de juiste manier is om dit nog steeds voortdurende conflict op te lossen, heeft hij helaas geen antwoord.

Het IDFA is het grootste documentairefestival ter wereld, waar documentaires over talloze uiteenlopende onderwerpen worden vertoond. Het festival vindt jaarlijks plaats in Amsterdam, en wordt dit jaar gehouden van 19-30 november. Bekijk hier het programma.

Volg Marie op Twitter: @MarieHemelrijk.