De maatschappij dienen is zinloos en vernederend
Komt dat door de verzorgingsstaat of door de vrije markt?
Ophef door een bericht in de Volkskrant:
De gemeente Amsterdam laat mensen in de bijstand 32 uur per week onbetaald dossierpagina's tellen, planten water geven of schoenen poetsen. Ook moeten zij als onderdeel van hun reïntegratie strijken, afwassen, nietjes uit paperassen halen of takken rapen in het Amsterdamse Bos. De bijstandsgerechtigden zelf noemen het werk zinloos en vernederend.
Ik begrijp dat de werklozen dit werk als zinloos en vernederend ervaren. Er is hun weinig anders geleerd. Maar zijn het de protagonisten van de verzorgingsstaat of die van de vrije markt die deze moraal hebben gekweekt?
Natuurlijk is het gemakkelijk en misschien terecht om naar de verzorgingsstaat te wijzen, waardoor iedereen het recht heeft op een schoon straatje, maar niemand behalve de overheid de plicht heeft daar zorg voor te dragen. De verzorgingsstaat in zijn verschijningsvorm vanaf de jaren zeventig heeft de publieke ruimte afgebroken en verruild voor een overheid die ons steeds meer taken ontnam. Lange tijd hebben we ons dat laten aanleunen, totdat we in de gaten kregen dat de verzorgingsstaat exact de weerloze zwakkeren produceert als die waarop het sociale en eerlijke beleid gericht zou zijn. Op straat, in het dorp of in de stad manifesteert de erfenis van de verzorgingsstaat zich echter nog steeds door een grote onbetrokkenheid op alles wat gedeeld is. Want waarom zou je tijd, energie en geld steken in het onderhoud van dat wat de overheid hoort te doen? Daarom wordt het werk als 'zinloos' ervaren.
Dit is op zijn minst deels waar. Maar of het helemaal waar is, weet ik niet. Want wat mijns inziens ook meespeelt, is de afkeer van onbetaald werk. Ik denk dat de verplicht vrijwillige bijstandsarbeiders in formele zin geen betaald werk verrichten, maar dat is niet relevant. Het gaat erom dat de perceptie van onbetaald werk onmiddellijk leidt tot de afkeuring ervan. Dat is een typische consequentie van vrijemarktdenken, waarin alles een geldelijke prijs heeft. Het verleidde de meesterlijke Heath Ledger als Joker tot de woorden: "If you're good at something, never do it for free." Ik heb oneindig veel meer waardering voor de vrije markt dan voor de verzorgingsstaat, maar een vrije markt zonder publieke moraal is potentieel gevaarlijk voor de civil society, omdat vrijwilligerswerk daarin centraal staat. Hij die gratis werkt is een dief van zijn eigen portemonnee en etaleert daarmee zijn domheid. Daarom is het 'vernederend'.
Zowel de verzorgingsstaat als het vrijemarktdenken ontslaan ons in hun ongebreidelde vorm van zorg voor het publieke domein.
