De crisis in Portugal bewijst helemaal niks
"De crisis in Portugal bewijst: de one-size-fits-all-euro werkt niet. Kán niet werken. Het bewijst ook dat een latijnse cultuur als de Portugese niet gemodelleerd kan worden naar een Noord-Europese. Daarom moet het huidige euro-pact ontbonden worden. Het werkt niet, de verschillen zijn te groot, ze stort landen in een ongekende misère en ontwricht hele samenlevingen. Wanneer gaat in Brussel de euro-wekker af?"
Aldus trias politica op de Dagelijkse Standaard. Veel meer hoeven we niet te zeggen. Het vat in een notedop samen wat hij al tijden beweert. Kort en krachtig, je kunt niet zeggen dat trias niet helder is. Maar klopt het ook, bewijst het iets?
Werkt de euro niet? Dat zou het geval zijn als de koers van de euro tegenover de buitenwereld steeds sterk zou fluctueren en de geldmarkten er geen vertrouwen in zouden hebben. Weliswaar is er de afgelopen drie jaar flink tegen de euro gewed, maar de eurozone drijft nog steeds, in dezelfde samenstelling als drie jaar geleden. Er kwam zelfs nog een landje bij: Estland, dat in 2011 toetrad. Dat is toch opmerkelijk. De Esten gelden als onsentimentele saneerders die bijvoorbeeld door de Wall Street Journal worden aangeprezen door mensen die een kleine overheid voorstaan. Inmiddels is ook Letland toegetreden, om duidelijk te maken dat het hier niet om de gril van één land gaat. Juist deze vrijheidslievende Baltische voorhoede, die zich in 1991 heeft losgemaakt van het Sovjetjuk, kiest uit eigen beweging voor deelname aan de euro (door sommigen de 'EUSSR' genoemd). En o ja, tegenover de dollar houdt de euro de laatste jaren stevig stand. De buitenwereld doet wel denigrerend over het gebrek aan slagkracht van Europa, dat de eurocrisis maar niet de baas lijkt te komen, maar blijft in de euro toch gewoon zaken doen. Net als de Europese burgers binnen de eurozone. In die zin werkt de euro goed, geniet zij vertrouwen en doet zij precies wat zij moet doen.
Tegelijk zien we een al jaren durende economische neergang van vele economieën binnen de eurozone die zich vooral in Zuid-Europa (waaronder het relatief arme Portugal) manifesteert. Daarbij mag worden aangetekend dat het in Groot-Brittannië niet echt beter gaat, terwijl de Duitse economie (die voor de schulden in de hele eurozone moet instaan) floreert. Dat is uiteraard geen ideale situatie. Maar doordat de zuidelijke landen anders dan vroeger bij financiële crises hun munt niet meer kunnen devalueren, zijn er nu onbarmhartig structurele tekortkomingen blootgelegd die anders verborgen zouden blijven. Daarbij is veel dat het daglicht niet kan velen. Niet alleen in Zuid-Europa trouwens. Ook de Noord-Europese financiële sector is grandioos het schip ingegaan en wordt geleid door figuren die het best als 'pudding' kunnen worden omschreven. Veel bewijst dat niet, hoogstens dat er geen aanleiding is om te geloven dat de (geld)markten het bij investeringen altijd beter weten dan overheden. 'You can't fool the markets', maar in de markten zit heel wat (zelf)bedrog. Tegelijk weten deze geldridders de kosten van hun avonturen af te wentelen op de belastingbetalers. Daaraan is helaas niks te doen. Het is de wereld waarin wij leven, binnen en buiten de eurozone. De euro heeft de belofte van 'transparantie' meer dan waar gemaakt. Wat wij zien bevalt ons niet, maar kan ook niet - anders dan vroeger - onder het tapijt worden geveegd.
Ik zie niet in waarom een devaluatie van nationale munten die voor noordelijke landen als Nederland als geldontwaarding (inflatie) en zelfs sluipende diefstal wordt geduid voor Portugal een oplossing zou zijn. Een solide munt is in het voordeel van iedereen, of je nu Nederlander of Portugees bent. Ieder mens heeft baat bij fatsoenlijk financieel beheer, in die zin is de euro inderdaad one-size-fits-all. Het verklaart tevens waarom de Portugezen en al die andere door corruptie geplaagde Zuid-Europese volkeren tot nu toe niet uit de euro zijn gestapt. Een uittreden zou hun schuldenpositie nog veel erger maken. Het zou de 'solide' Noord-Europese landen nopen hun vorderingen op Zuid-Europa onmiddellijk af te schrijven. Zoveel onaangename waarheid moet gedoseerd worden meegedeeld, zodat het slechte nieuws kan inzinken. Daarom duurt de crisis zo lang, maar een ballon die langzaam leegloopt is beter (beter beheersbaar) dan een ballon die uit elkaar klapt. En het is het summum van noordelijk paternalisme als eurocritici zuidelijke landen een medicijn (devaluatie) aanbevelen dat ze voor het eigen land verontwaardigd van de hand wijzen. Zo'n devaluatie die de concurrentiekracht van de zuidelijke economieën slechts tijdelijk versterkt, is een lapmiddel. Dat is pas echt one-size-fits-none. En het bedriegt de burgers, die een oplossing krijgen voorgehouden die hun misère nog vergroot en hun voor inferieur (zuidelijk) gehouden culturele status verder afwaardeert.
Het is waar dat er in Europa (grote) culturele verschillen, en ook grote welvaartsverschillen bestaan. Maar die zijn niet gegeven en kunnen veranderen. Een land als Portugal heeft sinds de toetreding in 1986 in het kielzog van Spanje enorm van de EU geprofiteerd. Deze landen hebben een enorme achterstand ingehaald, ook vergeleken met Groot-Brittannië, dat niet tot de eurozone behoort en zelf een enorme crisis heeft doorgemaakt (die door de Thatcher-revolutie slechts half is opgelost en wat het gedeïndustrialiseerde Noord-Engeland betreft misschien wel is verergerd). Dat Spanje en Portugal nu voor die groeistuipen betalen is niet ongewoon. De euro heeft dat zichtbaar gemaakt, maar dat is ook een impuls om er iets aan te doen. Dat gebeurt hoe dan ook, misschien te weinig op regeringsniveau, maar toch zeker bij al die mensen die door de crisis gedwongen worden hun levensstijl te wijzigen. In die zin hebben hervormingen - en de invoering van de euro was voor álle EMU-deelnemers een enorme hervorming - altijd een ontwrichtende uitwerking op samenlevingen. Maar de Europese 'samenleving' die intussen ook is gegroeid (en die voor alle deelnemers meer groeiperspectieven biedt dan een terugval naar nationale opties) wordt pas echt ontwricht als het huidige euro-pact wordt ontbonden. De crisis in Portugal bewijst helemaal niks. Hoogstens dat de landen in de Zuid-Europese periferie moeite hebben om mee te komen met landen als Duitsland, dat inderdaad geen model voor de hele eurozone kan zijn (iets dat Nederland als 'Duitser dan de Duitsers zelf' nog wel schijnt te denken).
De crisis in Portugal is ook onze crisis, we zitten allemaal in hetzelfde schuitje. Dat had Mark Rutte overigens wel goed door toen hij laatst in Berlijn met een deftige toespraak een onderscheiding in ontvangst nam. Alle problemen toeschrijven aan de euro en de 'dictatuur' van meneer Barroso (een klein Portugees mannetje die tot in de jaren zeventig de dictatuur nog aan den lijve heeft ondervonden) is een pijnlijk zwaktebod. Een staaltje monocausaal denken dat niemand past. Inderdaad: one-size-fits-none.
