Al Jazeera, Qatar en de instabiele Arabische wereld

Sedert eind vorig jaar worden drie journalisten van de pan-Arabische satellietzender Al Jazeera vastgehouden door de Egyptische autoriteiten.

Peter Greste - een Australische ex-BBC-correspondent, de Canadese Mohammed Fahmy en de Egyptische Baher Mohamed werden op 29 december gearresteerd in hun hotel in de monsterachtige metropool Caïro. De aanklacht tegen het drietal luidt onder andere “het verspreiden van valse informatie met als oogmerk of gevolg ondermijning van de nationale veiligheid”. Daarnaast zouden de journalisten hebben toegegeven lid te zijn van de Moslimbroederschap, die door de Egyptische autoriteiten als een terroristische groepering wordt beschouwd.

De arrestatie van de journalisten wekt wellicht weinig verbazing in een instabiele en dictatoriaal geregeerde natiestaat als Egypte. Desondanks kan worden gesteld dat Al Jazeera de problemen over zichzelf heeft afgeroepen.

Al Jazeera, Arabisch voor “Het Schiereiland” werd langere tijd gelauwerd om haar neutrale, objectieve berichtgeving. Daar lijkt thans weinig van over. Medio vorig jaar stapten tientallen journalisten op vanwege de gekleurde berichtgeving. De zender stak haar steun aan de soennitische Moslimbroederschap niet onder stoelen of banken en droeg in belangrijke mate bij aan de gewelddadigheden in Egypte. In mijn artikel “Qatar en de Arabische ontwikkelingen” schreef ik hierover al het volgende.

De Republiek Egypte is één van de landen in het Midden-Oosten die het hardst is getroffen door onlusten. Qatar wordt ervan beticht deze onlusten krachtig te hebben aangewakkerd. Daartoe beschikte Qatar over een uiterst effectief middel. Het emiraat is namelijk de thuisbasis van de pan-Arabische satellietzender Al-Jazeera. Dit ooit objectieve televisienetwerk is verworden tot een belangrijke spreekbuis van de Moslimbroederschap.¹

Niet alleen in Egypte is Al Jazeera controversieel. De Amerikaanse Al Jazeera-journalist Ken Silverstein werd ontslagen, nadat hij zich serieuze vragen begon te stellen over de objectiviteit van de berichtgeving rond de dood van PLO-leider Yasser Arafat. Een team van Zwitserse wetenschappers zou een buitengewone hoeveelheid polonium in en rond het lichaam van Arafat hebben aangetroffen. “Moord” volgens Al Jazeera en de beschuldigende vinger wees al snel naar de Israëlische regering. Later bleek het Zwitserse onderzoek zeer omstreden. Russische en Franse onderzoekers hebben geen bewijzen van poloniumvergiftiging kunnen vinden. The Israel Project, een organisatie die streeft naar objectieve berichtgeving in het Midden-Oosten, wees er op dat het ontslag van Silverstein nog meer schade brengt aan de geloofwaardigheid van Al Jazeera. “Ze zijn zo gedreven in het voortzetten van hun eigen agenda dat ze zonder aarzelen bereid zijn goede journalistiek en beroemde reporters aan de kant te schuiven.” ²

Ernstiger is de rol van Al Jazeera in de Syrische burgeroorlog. In 2012 klapte een voormalig correspondent van Al Jazeera, Ali Hashim, uit de school over de werkwijze van de zender. Al Jazeera zou rebellen (terroristen volgens de Syrische regering) in Syrië actief ondersteunen met gesmokkelde communicatieapparatuur. 

Hashim zegt dat Al Jazeera verslag doet met een agenda van een staat, die van Qatar, waar de zender is gevestigd.³

In Libië was de rol van Al Jazeera zo mogelijk nog evidenter. Er was logistieke steun aan de rebellen, en het tv-kanaal van de rebellen was een kloon van Al Jazeera en was gebaseerd in Qatar.³

NRC-correspondent Gert van Langendonck zegt hierover het volgende: “Al-Jazeera is een drijvende kracht geweest achter de opstanden in Tunesië, Libië, Egypte en Syrië. Het valt niet te ontkennen dat ook het regime in Qatar in al die landen actief was aan de kant van de opstandelingen, met name met financiële steun voor de plaatselijke afdelingen van de Moslimbroeders. Het eerste wat Ennahda-leider Ghannouchi in Tunesië deed na de verkiezingsoverwinning van zijn partij was een bezoek aan Qatar."³

Nu de dominante rol van Egypte in de Arabische wereld ondermijnd is, zal het belang van het soennitische Qatar in stevige mate toenemen. Met Al Jazeera heeft het uiterst welvarende Qatar een effectief middel in handen om haar machtsbasis te vergroten en haar eigen radicaal-soennitische islamiseringsagenda na te streven. De rol van Al Jazeera als (ooit) neutrale pan-Arabische zender lijkt echter voorgoed uitgespeeld.

Erik J. Prins is econoom, Midden-Oosten- en Amerikakenner

¹ “Qatar en de Arabische ontwikkelingen”, De Dagelijkse Standaard, 16 april 2013

² “Al Jazeera ontslaat reporter die objectiviteit Arafat-rapport in vraag stelt”, JoodsActueel.be, 18 januari 2014

³ “Mediaoorlog boven Syrië - “Al Jazeera steunt rebellen””, NRC.nl, 5 april 2012