Schokkend: 24 Nederlandse kampbewakers in Auschwitz geïdentificeerd

Een schokkend verhaal, niet alleen vanwege de daden van deze landgenoten, maar vooral vanwege het collectieve stilzwijgen en vergeten dat eromheen hing.

We wisten al langer van de betrokkenheid van een aantal Nederlandse vrouwen bij de concentratiekampen van de nazi’s. Reurs bracht dat eerder al naar buiten in een podcastserie. Maar dat ook minstens vijftien Nederlandse mannen zich actief hebben ingezet voor het naziregime in Auschwitz, is ronduit onthutsend.

Het gaat hier niet alleen om gedwongen arbeid of mensen die slechts “aan de zijlijn” stonden. Nee, veel van deze Nederlanders waren bewakers, handlangers, uitvoerders. Sommigen van hen werkten zelfs in de nabijheid van de gaskamers, en er is bewijs dat ten minste één Nederlandse man actief betrokken was bij het naar binnen drijven van slachtoffers.

We hebben het over medeplichtigheid aan massamoord. Over landgenoten die niet slechts toekeken, maar deelnamen.

Een van de verhalen die Reurs blootlegt, is dat van Pieter Houthuijzen, een man uit een armlastig Utrechts gezin. Zijn achtergrond wekt wellicht enige compassie: hij trouwt een Duits meisje, leeft in bittere armoede en zoekt financiële zekerheid via de NSB.

Houthuijzen meldt zich aan voor een SS-opleiding en belandt uiteindelijk in Auschwitz, waar hij, naar verluidt tegen zijn zin, dienstdoet als kampbewaker. Hij maakt gruwelen mee, protesteert tegen de behandeling van een Pools jongetje, en wordt daarop psychologisch gebroken. Let wel: bewust. Door zijn eigen 'SS-vrienden.'

Hoe? Oh: om hem een lesje te leren slepen ze het jongetje voor hem waarna ze dat onschuldige broekie met grof geweld doodslaan. Voor Houthuijzens ogen. Ongelooflijk. Maar ook: ongelooflijk triest. Voor het jongetje, natuurlijk, maar ook voor Houthuijzen.

Dit is natuurlijk een verhaal dat je stil doet staan bij de slachtoffers van de holocaust - maar ook bij Houthuijzen zelf. MAar hoe zit het met de andere Nederlandse kampbewakers en -medewerkers? Daar wil je natuurlijk óók meer over weten. Wat hebben zij gedaan. Hoe ging dat hen af?

De documentaire maakt duidelijk dat dit collectieve vergeten geen toeval is. De nazi’s vernietigden in de laatste maanden van de oorlog 95 procent van de kampadministratie. En na de oorlog was er in Nederland vooral aandacht voor verzetshelden en slachtoffers – niet voor de schaduwkanten in eigen gelederen.

Families van de bewakers wisten van niets, of hielden zich stil. Archieven bleven gesloten of waren onvolledig. En zo konden deze verhalen decennialang verdwijnen in de mist van de geschiedenis.

Tot nu.

Wat deze documentaire doet, is ons dwingen tot een pijnlijke confrontatie. De Holocaust is niet slechts een Duits of Oost-Europees drama. Het is ook een Nederlands drama. Niet alleen omdat 102.000 Joodse Nederlanders zijn vermoord – maar ook omdat sommige van hun landgenoten daaraan hebben meegewerkt.