Sid Lukkassen: De hoop en het leven

Schrijven is leven. Andersom is ook waar. Mijn leven sluipt mijn schrijfwerk binnen. Sinds mijn promotie op de Democratie en haar Media (2017) publiceerde ik boeken en academische publicaties. Ik won prijzen, debatteerde in parlementen en in spraakmakende en nationaal bekende televisieprogramma’s. Mijn ziel en denken zijn deel van een doorlopende maatschappelijke ontkenning. Telkens heb ik op deze platformen nog nét voor het sluiten van de markt mijn analyses kunnen bespreken. Waar ‘woke’ wiskunde hoogtij viert, blijft geen ruimte voor ideeën. De seculiere staat biedt allang niet meer de garantie om te kunnen geloven en denken volgens je eigen bevindingen en geweten. De vrijheid van meningsuiting heeft inmiddels dezelfde erkenningseis en reikwijdtebepaling als religie.

Het is de hysterie van het niets-zijn. Niets-zijn, hoe doe je dat? Dat vereist klakkeloos aannemen en gedwee zijn. Sloeg het woord ‘windvaan’ vroeger nog op een enkele politicus, tegenwoordig gedragen hele volksstammen zich zo. “I support the current thing”, zoals Elon Musk het zei. Het is de NPC, Het Non-Playable Character uit een computerspel, geprogrammeerd om te doen wat de programmeur wil. Hoort de NPC dat hij boos dient te zijn op klimaatverandering, institutioneel racisme, antivaxxers of Rusland – of op Sid Lukkassen – dan stromen vanuit alle schaduwrijke plekken de NPC’s toe om hun kunstmatige verontwaardiging te botvieren. Gaat u de straat op voor andere zaken, dan bent u plots een moordenaar, want Covid.

De hysterie van niets-zijn maakt dit leven tot een grote clownshow. Van hogerhand wordt gestuurd waarover de mensen boos mogen zijn en waarop ze hun angsten mogen afreageren. Nóóit tegen de orde, nooit tegen de macht. Zodra de NPC beseft dat zijn woede uitging naar een hype, zit hij alweer op de volgende hype trein.

Nu zal ik uitleggen wat dat afgrondelijke betekent. Hierbij trek ik de vergelijking met Silent Hill 2, een videospel over James Sunderland. Hij ontvangt een brief van zijn overleden vrouw. Zij nodigt hem uit om naar het dorp Silent Hill te komen.

Op een zeker moment heeft James het hele dorp doorzocht en dan monden alle wegen uit bij één onpeilbare diepte. Slechts één optie blijft over, en dat is om in die duistere holte af te dalen. Het is letterlijk een sprong in het ongewisse. James ontwaakt in een volgend level dat nóg vervreemdender aanvoelt. Weer onderzoek je alles en blijft er een gapend gat over om in te springen als enige weg voorwaarts.

James springt steeds dieper en steeds denk je, meer bizar kan het niet worden, en dan toont het volgende level: het kan tóch. De speler gaat zich afvragen of dat dan de hel symboliseert: eindelijk de stap zetten om jezelf van kant te maken, omdat je leven te hels is, en vervolgens weer ontwaken in hetzelfde leven. Maar nu met de ondragelijke zekerheid dat je leven de absolute hel is.

Je zou denken dat absurditeit een logisch eindpunt heeft. Vervreemding bestaat bij gratie van zin en cohesie. Als dat minimum aan zinvolle samenhang wegvalt, dan blijven er geen verwachtingen meer over om mee te misleiden. Er resteert geen realiteit meer om te parodiëren.

Echter, ook daar heeft het lot maling aan, en steeds als je denkt, ‘het kan niet gekker worden’, blijkt weer dat je het absolute dieptepunt nog niet hebt bereikt. We zijn nu aanbeland in de situatie dat zelfs een boek over cancel culture, gecanceld wordt. Ook Douwe Bob heeft ontdekt dat deugpronkend polariseren een veiliger verdienmodel is dan discussies op inhoud. Inmiddels leven wij in een wereld waarin de klassieke grondrechten, die bedoeld zijn om onze vrijheden tegenover de machtshonger van de overheid te beschermen, worden geframed als egoïstische rechten, die we vanwege pandemiepaniek en klimaathysterie moeten opgeven.

De afgrond drukt de angst uit van het niets. Want om iets te zijn is een worteling nodig. Er is grond nodig waarin men groeit en bloeit, waarin men schept en bouwt. Dit is ten diepste tegengesteld aan het wezen van de NPC. Hij kan niet bouwen, want hij moet wachten op goedkeuring van zijn leiders en de kudde. Hij kan niet groeien, want dan overschaduwt hij zijn evenknie. Hij kan niet scheppen, want hij ontbeert daartoe de kunde en de wil. Slechts de gewortelden kunnen dit.

Hierom is Wees Afgrondelijk mijn belangrijkste werk. In het begin vertelde ik u hoe ik ongewild en onbedoeld als heraut van de naderende tijd mijn opwachting maakte in de normie-wereld, de wereld van de NPC’s. Jarenlang heb ik gewerkt om zoveel mogelijk mensen te laten denken en tot actie te bewegen. Mijn eigen leven is erdoor veranderd.

Het einde van mijn relatie sloeg een belangrijk deel van mijn gronding weg. Ik zoek naar nieuwe aanknopingspunten en richting in mijn leven – en nee Paul, dat gaat niet zijn: pistoletjes rondbrengen. En ook niet, wodka stoken op een onbewoond eiland, zoals een vriend in Antwerpen mij adviseerde. Onderaan de streep heb ik toch velen geïnspireerd, waaronder hopelijk ook u. Terwijl in alle eerlijkheid, kijkend ook naar uzelf, deze boekpresentatie deels ook een leuk uitstapje is. Hoe kan ik me verhouden tot de alledaagse banaliteit als mijn eigen worteling niet meer zeker is?

Een oud-klasgenoot merkte op dat het alledaagse iets in zich heeft waar onherroepelijk trivialiteit van uitgaat. Zelfs Sid heeft zin in een ijsje, zei hij. Maar pas op, want wanneer je dit soort dingen gaat omhelzen, is dat het begin van het cynisme en de ironie. Het begin van de ironie is de aanvang van de komedie. En daarmee van de decadentie. Zoals de rivier onmogelijk is zonder de eerste waterdruppel en onvermijdelijk mét die eerste druppel, zo is de ondergang van het Westen bezegeld met een eerste ijsje, met de eerste lik. U begrijpt: ik voelde me al schuldig over de calorieën, maar nu gaat het ook nog eens ten koste van mijn oeuvre.

Je kunt ook niet-afgrondelijk leven. Dit ligt voor de hand, voor wie een vast contract heeft en bereid is om alles te doen wat die werkgever eist om het baantje te behouden. En voor wie zich tevreden stelt met het nieuws van de mainstream media. Het tuintje is aangeharkt en de staat zorgt voor de rest. Dus draag je belastingen af om van het gezeur af te zijn, en verwelkom de asielzoekers – die alleen maar hierheen komen om ons te straffen omdat wij vroeger koloniën hebben uitgebuit.

Dezelfde overheid die met utopische plannen toewerkt naar een wereldstaat waarin iedereen lief voor elkaar moet zijn, vroeg ons om onze geliefden te isoleren – want wij zijn een gevaar voor elkaars gezondheid. Iedereen die hierbij bedenkingen uitte, werd op klaarlichte dag bont en blauw gemept op het Museumplein, dat spreekt voor de meute kennelijk vanzelf.

Zodra je jezelf er tegen verzet dat je wordt teruggebracht tot een kasplantje en je de leegheid van zo’n bestaan overziet, dan vind je de afgrondelijkheid van dit leven. Alles wat tot dusver vanzelfsprekend leek, valt weg. De zekerheid van een voorgeschreven wereldbeeld. De zekerheid van een baan die je alleen werd gegund omdat je jezelf voegde naar dat wereldbeeld. De zekerheid van een thuis dat alléén een warm nest is voor wie geen kritische vragen stelt wanneer iets niet klopt.

Die afgrondelijkheid stemt soms depressief. Wie achter de massa aanloopt, sjouwt altijd door de stront, maar tegen de massa inzwemmen is een ervaring van fundamentele eenzaamheid. Dit brengt ons op Søren Kierkegaard, want zijn filosofie ontvouwt zich rond een existentiële openheid, een verwachtingsvolle gerichtheid op dat wat zich aandient. Voor Kierkegaard is dat het theologische – in mijn boek is dat de Muze.

Maar wie is de Muze? Zij is de dochter van de Oudgriekse god Apollo, die de kunstenaar verlichting en inspiratie biedt en troost bij tegenslag. Zonder het licht van de Muze lijk ik soms verdwaald in een barre toendra, met velen die niet willen worden gewekt uit hun winterslaap. Wanneer breekt een nieuwe lente door met een Boreale bries, een nieuw geluid, het klapwieken van de uil van Minerva? Zijn de wereldwijde demonstraties tegen lockdowns een eerste lichtglimp?

Gaat het zo door, dan blijft de huidige overheid een meerkoppig monster waartegen het creatieve individu zich niet meer kan wapenen; dan blijft de verbrokkeling van het leven in stand waardoor jonge mensen zich nergens meer in verankerd weten, geen ‘behoren’ ervaren, leven zonder geborgenheid, structuur of toekomstperspectief. De kolonisatie van ieder facet van ons leven door identiteitspolitiek en cancel culture zet door, waardoor mensen niet authentiek kunnen zijn.

Het is in de kern een verhaal over antropologie, technologie en economie. Mensen met liberaal-conservatieve voorkeuren hebben individualistische genen. Omdat dat in de evolutie, ons een voordeel gaf. Zelfstandig nadenken. Maar nu is het punt aangebroken dat alles via collectieve informatie- en productieprocessen gaat.

De communicatieve condities van het huidige economische verkeer, maken het domweg onmogelijk om als een authentiek, zelfstandig, liberaal-conservatief individu te bestaan. Vroeger hoorde je het nieuws in de kerk of in de kroeg, en terwijl je naar huis liep, dacht je er zelfstandig over na. Nu krijg je alles binnen via digitale media, en daar zit direct de oproep bij: like, share and subscribe. “Keur deze fascist af, laat van je horen, geef dit geen platform!” Nog voor je weet wat de inhoud is, hoor je bij een ideologisch bezeten roedel, zoals Douwe Bob. Kijk maar naar hoe de wereld reageert op het Rusland-Oekraïne conflict: met een mix van cancel culture en oorlogsstemming.

We worden van een individueel reflectief bewustzijn, tot een knooppunt binnen een communicatief zenuwstelsel dat het individu assimileert. Daarom zijn wij vrijdenkers een uitstervende soort: de toekomst is aan de Chinaficatie en aan the Borg uit StarTrek. Wat wij hier doen, in deze zaal bijeen, is een Götterdämmerung, een heroïsche last stand. 

In de zoektocht die ik in het boek omschrijf ben ik ook langs mijn eigen afgrond gescheerd. Dat stelt ons voor de vraag naar de einduitwerking. Geeft u een duimpje omhoog, zoals op YouTube? Of gaat u écht bouwen? Werken aan de loskoppeling van de clownshow waarin wij wonen, werken en leven. De wereld waarin uw medeburgers u doodwensen als u zich niet laat vaccineren. De wereld waarin diezelfde types u nu een Poetin-aanhanger noemen, als u niet met de meute meekraait. Die wereld.

Dat is niet mijn wereld en wij zullen samen bouwen aan een nieuwe. Hoe het ook wordt, één ding is helder. De Nederlandse onafhankelijkheidsoorlog van de Spaanse troon begon niet in 1568. De onafhankelijkheid van Zwitserland begon niet in 1296, en die van de VS niet in 1776. Aan elk van deze belangrijke gebeurtenissen gingen ideeën en idealen vooraf.

Dus leef afgrondelijk! Ik onderwerp me niet aan de waanzin, aan het onrecht, aan de zinloosheid, ik weiger te deugen. En jullie? Mijn boek leeft voor hoe een leven van niet-deugen eruit kan zien. En wees trots op jezelf! Net als later je kinderen en kleinkinderen, en de kinderen van je naasten. Zij zullen zien dat wij hebben geleden, maar dat het niet tevergeefs was. Als het bureaucratische Borg-systeem ooit uiteenvalt, dan zullen zij inspiratie putten uit de kern van vrijheid die wij hebben overgedragen. Zoals de Grieks-Romeinse wijsheden, duizend jaar later de Renaissance inspireerden. Wees afgrondelijk benadrukt het belang van passie en inspiratie. Het is echter niet mijn taak u te dwingen te drinken, ik wijs u slechts de bron. Wees afgrondelijk is zo’n bron. Ik wens u veel leesplezier toe en een mooie toekomst waarin u bouwt voor de volgende generaties.

Ook dank ik iedereen hartgrondig die met mij is opgetrokken tijdens het schrijven van dit boek. De uitgever bedank ik voor dit waagstuk. Ik bedank mijn donateurs en De Dagelijkse Standaard: zonder jullie was dit onmogelijk geweest. En ik dank jullie voor jullie aanwezigheid. Ik wens jullie met mij een afgrondelijk leven!