-Sid Lukkassen- Corona was een wonder
De moderne samenleving wordt steeds meer beheerst door beelden en representaties die de werkelijkheid vervangen. Je zou kunnen stellen dat wat wij vandaag als “wonderen” ervaren, niet meer te onderscheiden is van gecreëerde beelden of mediarepresentaties die zó overtuigend zijn dat ze als werkelijkheid worden ondergaan. De ervaring van een “wonder” is niet meer een moment van het bovennatuurlijke, maar is eerder een product van mediacreaties die we als echt beschouwen, en soms zelfs als echter dan de alledaagse werkelijkheid.
– Voordat we verder gaan: donderdag 27 maart presenteert Sid zijn nieuwste boek Realistisch Allochtoon, in Utrecht, met een politiek incorrect sprekerspanel, inclusief interactie met het publiek plus hapjes en drankjes. Tickets hier! –
In die zin is de hele wereld “wonderlijk” geworden: het begon met 3D, gevolgd door Virtual Reality. Inmiddels hebben we het niveau bereikt dat de Amerikaanse president Donald Trump serieus praat over het veranderen van de Gazastrook in één groot Las Vegas. Als iemand hier een parodie van maakt – door een AI dit voorstel visueel te laten verbeelden – verspreidt Trump diezelfde video onmiddellijk via zijn sociale media. De concepten van “wonder” en “realiteit” raken steeds meer vervlochten door de invloed van technologie en media: wat zich daar afspeelt ervaren we als steeds “echter”.
Of een grap maken over ‘woke’ zoals: “plas in je broek voor het feminisme” – de volgende dag namen wokies dit over en waren humor en fictie niet meer te onderscheiden. De realiteit wordt sneller absurd, dan dat de satire de absurditeit van de realiteit kan becommentariëren. Wonderlijk dus!
Ik heb het al vaker gezegd: satire en humor zijn géén effectieve antwoorden meer op een realiteit die zo achterlijk snel absurd wordt. De grap die de absurditeit aan de kaak stelt, is niet grappig meer op het moment dat je hem maakt, omdat de normaliteit, de ondergrond die de grap grappig laat zijn, dan al lang niet meer bestaat. Door de toenemende communicatieve hypersnelheid raakt het absurde sneller genormaliseerd dan het als absurd kan worden geclassificeerd.
Het wonder van corona
Het wonder van corona is dat het de ernst van de situatie aanschouwelijk maakte voor iedereen. Het heeft de absurde en orwelliaanse aard van de huidige maatschappelijke machten zó naar voren gebracht, dat waar je dat hiervoor nog kon weglachen, je dat hierna niet meer kon. De harde realiteit bleek onoverkomelijk. Dat de mensen niet meer in de roes van het weglachen kunnen blijven hangen, is in die zin een ‘blessing in disguise’.
In een wereld waar de realiteit zelf steeds sneller absurder wordt, zijn satire en humor niet langer in staat om effectief commentaar te leveren op de waanzin die we ervaren. Satire heeft altijd de functie gehad om een soort “normale” werkelijkheid te reflecteren en absurditeiten bloot te leggen door ze te overdrijven en belachelijk te maken. Maar wanneer de absurditeit zó diep doordringt in de dagelijkse ervaring en alles steeds absurder wordt, verliest humor haar grip op de werkelijkheid.
Satire en absurditeit
De “normale” basis waarop de humor zich kan afspelen is verdwenen, omdat de realiteit zelf al absurd is geworden. Denk maar aan minister Ferd Grapperhaus: hij verbood ons om waardig afscheid te nemen van onze ouderen die wegkwijnden in zorgcentra, en stond tegelijk zélf zijn schoonmoeder te knuffelen op zijn inmiddels befaamde bruiloft. Het ene moment was het: “maximaal twee gasten ontvangen met Kerstmis – bij drie bevorder je potentieel dodelijke besmettingen, je maakt je schuldig aan moord!”, om even later bij Formule 1 en Black Lives Matter demonstraties deze onheilsprofetieën totáál in de wind te slaan.
Op het aantal opa’s en oma’s dat je mocht ontvangen werd een onvergankelijke limiet gesteld, maar aan de opvang van Oekraïners werd geen enkel limiet gesteld. Sterker nog: nu vroeg helemaal niemand of zij gevaccineerd en ‘geboosterd’ waren... Het ene moment riep de politiek ons op om te klappen voor de zorg. Maar toen er daadwerkelijk over het verhogen van zorgsalarissen moest worden gestemd, ontvluchtten de parlementariërs het parlement zodat er geen quotum kon worden gehaald.
Vicieuze cirkel
We zijn dus beland in een vicieuze cirkel waarin de grap of satire niet meer “tegen” iets is – ze is zelf al deel van de absurde werkelijkheid die ze probeerde te parodiëren. In plaats van een lach, wordt het een soort erkenning van de uitzichtloosheid en het ongemak van de situatie. De realiteit haalt haar eigen humor in en laat de satire definitief achter zich.
Humor is niet langer een uitlaatklep om ongenoegen te venten over de absurde wereld: humor is zelf deel van de ons-onderdrukkende absurditeit. Satire krijgt geen grip op een wereld die zelf satirisch is geworden. Dit zien we goed in de cultuur van millennial hipsters, maar ook bijvoorbeeld aan de schijtlollig-nihilistische schrijfstijl van een medium als GeenStijl. Elke poging om een zinvol gesprek te openen over wat dan wél van waarde is, raakt bedolven onder cynische coping-pogingen om zichzelf met ironie in te dekken tegen een wereld die bruutweg te vervreemdend, te ontmenselijkend is.
Messianisme
Deze realiteit kan dus niet met luchtige en spitsvondige commentaren op een ander spoor worden gezet, maar moet op een brute, welhaast messianistische wijze worden doorbroken. Van dik hout zaagt men planken, is nog de enige manier. En hier komen we dan op het ‘Chaotisch Wonder’.
In een postmoderne wereld, waarin betekenis steeds meer verdwijnt en waarheid oplost in ironische commentaren die slechts meer normalisering van het absurde bieden, valt het Chaotisch Wonder perfect op zijn plek.
Op dit concept ben ik gekomen door ‘Twin Peaks’ van de recent overleden regisseur David Lynch. Deze serie biedt een kosmos waarin wonderen bestaan – maar zonder verlossing of diepere betekenis. De mystieke, mythische en metafysische elementen die deze serie laat zien, tonen de grilligheid van het moderne bestaan. Het wonder wordt niet een route naar betekenis, maar een uitdrukking van de fundamentele absurditeit van ons leven.
Dientengevolge is het expliciet niet de bedoeling dat de wonderen die de serie ten tonele voert, het verhaal tot een zinvolle afronding of voltooiing brengen – integendeel. Het punt is juist dat een afrondende, zinvolle ontknoping, onmogelijk is binnen moderne condities van bestaan.
Mythologie en wonder
Waar een mythologie dient om de mensen in harmonie te brengen met de wereld die ons omringt – een natuurwet zoals bliksem en donder werd bijvoorbeeld verklaard door de strijdwagen van Thor die knarste in de hemelen – dient het wonder om die natuurwetten even tijdelijk buiten spel te zetten en verlossing mogelijk te maken. Maar het chaotische, absurde wonder is géén wonder dat richting brengt, maar ons terugwerpt op de richtingloosheid van de kosmos.
Om binnen de mythologie te blijven: we hadden al een eindstrijd. Grofweg tussen de nationaalconservatieven en de populisten aan de ene kant, en de globalisten en technocraten aan de andere zijde. De opkomst van Pim Fortuyn en de moord op hem, hadden deze kaders al duidelijk geschetst: de overheid had het gepaste gevoel voor vorm en schaal verloren, de massa-immigratie had de saamhorigheid en het gezellige stadsgevoel vernietigd. Burgers waren de greep op het eigen land kwijt en raakten vervreemd van de nationale cultuur. Onze democratie voelde niet meer onze eigen democratie. Dit was een herkenbaar verhaal, dat richting en overzicht bood. Met twee duidelijke kampen.
Corona als Chaotisch Wonder
En toen ineens was er corona en lagen de linies plots anders. Vrouwen die afreizen naar Zuid-Amerika om zich in sjamanisme en plantenmedicijnen te verdiepen – vroeger linkse hippies die geloven in verheerlijking van niet-Westerse culturen – waren plots in fel verzet tegen de overheid. Het ging niet meer over wel of niet de (islamitische) gebedsmat in het openbaar, maar wel of niet de yogamat. De discussie ging niet meer over nationale soevereiniteit, maar over wel of geen vaccinaties.
Burgerlijke mensen die vroeger waren van ‘niet gek doen, gewoon werken’, – die we vroeger als ‘rechts’ zouden zien – bleken plots de meest trouwe volgers van de autoritaire elite, bleken in niet in staat om zelf na te denken. Juist deze klasse van VVD’ers gooide de klassieke grondrechten bij het grof vuil. Ondertussen waren het de wietrokers en aanhangers van natuurlijke diëten en dergelijke, die plots over meer ruggengraat bleken te beschikken.
Het ging dus plots over heel iets anders, en sindsdien zijn de strijdende linies voorgoed veranderd.
Heeft coronatijd de zaak waarvoor we strijden, overzichtelijker gemaakt? Het landschap is eerder nog verder versplinterd en verdeeld geraakt. Waar het in de aanloop voor de hand lag dat we een eindstrijd tussen nationaalconservatieven en linkse globalisten zouden krijgen – met als inzet de nationale cultuur – kregen we een chaotisch, verward landschap, gepolariseerd rond medische kwesties. Het wonder heeft zich voltrokken, maar het was geen wonder dat orde en richting bracht. Het was een Chaotisch Wonder.
– Tot slot! Donderdag 27 maart presenteert Sid zijn nieuwste boek Realistisch Allochtoon, in Utrecht, met een politiek incorrect sprekerspanel, inclusief interactie met het publiek plus hapjes en drankjes. Tickets hier! –
