De
moderne samenleving wordt steeds meer beheerst door beelden en representaties
die de werkelijkheid vervangen. Je zou kunnen stellen dat wat wij vandaag als
“wonderen” ervaren, niet meer te onderscheiden is van gecreëerde beelden of
mediarepresentaties die zó overtuigend zijn dat ze als werkelijkheid worden ondergaan.
De ervaring van een “wonder” is niet meer een moment van het bovennatuurlijke,
maar is eerder een product van mediacreaties die we als echt beschouwen, en
soms zelfs als echter dan de alledaagse werkelijkheid.
– Voordat we verder gaan: donderdag
27
maart presenteert Sid zijn nieuwste boek
Realistisch Allochtoon, in Utrecht, met een politiek incorrect
sprekerspanel, inclusief interactie met het publiek plus hapjes en drankjes.
Tickets hier! –
In die zin is de hele wereld “wonderlijk” geworden: het begon met 3D,
gevolgd door Virtual Reality. Inmiddels hebben we het niveau bereikt dat de
Amerikaanse president Donald Trump serieus praat over het veranderen van de
Gazastrook in één groot Las Vegas. Als iemand hier een parodie van maakt – door
een AI dit voorstel visueel te laten verbeelden – verspreidt Trump diezelfde
video onmiddellijk via zijn sociale media. De concepten van “wonder” en
“realiteit” raken steeds meer vervlochten door de invloed van technologie en
media: wat zich daar afspeelt ervaren we als steeds “echter”.
Of een grap maken over ‘woke’ zoals: “plas in je broek voor het feminisme”
– de volgende dag namen wokies dit over en waren humor en fictie niet meer te
onderscheiden. De realiteit wordt sneller absurd, dan dat de
satire de
absurditeit van de realiteit kan becommentariëren. Wonderlijk dus!
Ik heb het al
vaker gezegd: satire en humor zijn
géén effectieve antwoorden meer op een realiteit die zo achterlijk snel absurd
wordt. De grap die de absurditeit aan de kaak stelt, is niet grappig meer op
het moment dat je hem maakt, omdat de normaliteit, de ondergrond die de grap
grappig laat zijn, dan al lang niet meer bestaat.
Door de toenemende
communicatieve hypersnelheid raakt het absurde sneller genormaliseerd dan het
als absurd kan worden geclassificeerd.
Het wonder van corona is dat het de ernst van de situatie aanschouwelijk
maakte voor iedereen. Het heeft de absurde en orwelliaanse aard van de huidige
maatschappelijke machten zó naar voren gebracht, dat waar je dat hiervoor nog
kon weglachen, je dat hierna niet meer kon. De harde realiteit bleek
onoverkomelijk. Dat de mensen niet meer in de roes van het weglachen kunnen
blijven hangen, is in die zin een ‘blessing
in disguise’.
In een wereld waar de realiteit zelf steeds sneller absurder wordt, zijn
satire en humor niet langer in staat om effectief commentaar te leveren op de
waanzin die we ervaren. Satire heeft altijd de functie gehad om een soort “normale”
werkelijkheid te reflecteren en absurditeiten bloot te leggen door ze te
overdrijven en belachelijk te maken. Maar wanneer de absurditeit zó diep
doordringt in de dagelijkse ervaring en alles steeds absurder wordt, verliest
humor haar grip op de werkelijkheid.
Satire en absurditeit
De “normale” basis waarop de humor zich kan afspelen is verdwenen, omdat de
realiteit zelf al absurd is geworden. Denk maar aan minister Ferd Grapperhaus:
hij verbood ons om waardig afscheid te nemen van onze ouderen die wegkwijnden
in zorgcentra, en stond tegelijk zélf zijn schoonmoeder te knuffelen op zijn
inmiddels befaamde bruiloft. Het ene moment was het: “maximaal twee gasten
ontvangen met Kerstmis – bij drie bevorder je potentieel dodelijke
besmettingen, je maakt je schuldig aan moord!”, om even later bij Formule 1 en
Black Lives Matter demonstraties deze onheilsprofetieën totáál in de wind te
slaan.
Op het aantal opa’s en oma’s dat je mocht ontvangen werd een
onvergankelijke limiet gesteld, maar aan de opvang van Oekraïners werd geen
enkel limiet gesteld. Sterker nog: nu vroeg helemaal niemand of zij
gevaccineerd en ‘geboosterd’ waren... Het ene moment riep de politiek ons op om
te klappen voor de zorg. Maar toen er daadwerkelijk over het verhogen van
zorgsalarissen moest worden gestemd, ontvluchtten de parlementariërs het
parlement zodat er geen quotum kon worden gehaald.
Vicieuze cirkel
We zijn dus beland in een vicieuze cirkel waarin de grap of satire niet
meer “tegen” iets is – ze is zelf al deel van de absurde werkelijkheid die ze
probeerde te parodiëren. In plaats van een lach, wordt het een soort erkenning
van de uitzichtloosheid en het ongemak van de situatie. De realiteit haalt haar
eigen humor in en laat de satire definitief achter zich.
Humor is niet langer een uitlaatklep om ongenoegen te venten over de
absurde wereld: humor is zelf deel van de ons-onderdrukkende absurditeit. Satire
krijgt geen grip op een wereld die zelf satirisch is geworden. Dit zien we goed
in de cultuur van millennial hipsters,
maar ook bijvoorbeeld aan de schijtlollig-nihilistische schrijfstijl van
een medium als GeenStijl. Elke poging
om een zinvol gesprek te openen over wat dan wél van waarde is, raakt bedolven
onder cynische coping-pogingen om zichzelf met ironie in te dekken tegen een
wereld die bruutweg te vervreemdend, te ontmenselijkend is.
Messianisme
Deze realiteit kan dus niet met luchtige en spitsvondige commentaren op een
ander spoor worden gezet, maar moet op een brute, welhaast messianistische
wijze worden doorbroken. Van dik hout zaagt men planken, is nog de enige
manier. En hier komen we dan op het ‘Chaotisch Wonder’.
In een postmoderne wereld, waarin betekenis steeds meer verdwijnt en
waarheid oplost in ironische commentaren die slechts meer normalisering van het
absurde bieden, valt het Chaotisch Wonder perfect op zijn plek.
Op dit concept ben ik gekomen door ‘Twin Peaks’ van de recent overleden
regisseur David Lynch. Deze serie biedt een kosmos waarin wonderen bestaan –
maar zonder verlossing of diepere betekenis. De mystieke, mythische en
metafysische elementen die deze serie laat zien, tonen de grilligheid van het
moderne bestaan. Het wonder wordt niet een route naar betekenis, maar een
uitdrukking van de fundamentele absurditeit van ons leven.
Dientengevolge is het expliciet niet
de bedoeling dat de wonderen die de serie ten tonele voert, het verhaal tot een
zinvolle afronding of voltooiing brengen – integendeel. Het punt is juist dat
een afrondende, zinvolle ontknoping, onmogelijk
is binnen moderne condities van bestaan.
Mythologie en wonder
Waar een mythologie dient om de mensen in harmonie te brengen met de wereld
die ons omringt – een natuurwet zoals bliksem en donder werd bijvoorbeeld
verklaard door de strijdwagen van Thor die knarste in de hemelen – dient het
wonder om die natuurwetten even tijdelijk buiten spel te zetten en verlossing
mogelijk te maken. Maar het chaotische, absurde wonder is géén wonder dat
richting brengt, maar ons terugwerpt op de richtingloosheid van de kosmos.
Om binnen de mythologie te blijven: we hadden al een eindstrijd. Grofweg
tussen de nationaalconservatieven en de populisten aan de ene kant, en de
globalisten en technocraten aan de andere zijde. De
opkomst van Pim Fortuyn en de moord
op hem, hadden deze kaders al duidelijk geschetst: de overheid had het gepaste
gevoel voor vorm en schaal verloren, de massa-immigratie had de saamhorigheid
en het gezellige stadsgevoel vernietigd. Burgers waren de greep op het eigen
land kwijt en raakten vervreemd van de nationale cultuur. Onze democratie
voelde
niet meer onze eigen democratie. Dit was een herkenbaar
verhaal, dat richting en overzicht bood. Met twee duidelijke kampen.
Corona als Chaotisch Wonder
En toen ineens was er corona en lagen de linies plots anders. Vrouwen die
afreizen naar Zuid-Amerika om zich in sjamanisme en plantenmedicijnen te
verdiepen – vroeger linkse hippies die geloven in verheerlijking van
niet-Westerse culturen – waren plots in fel verzet tegen de overheid. Het ging
niet meer over wel of niet de (islamitische) gebedsmat in het openbaar, maar
wel of niet de yogamat. De discussie ging niet meer over nationale
soevereiniteit, maar over wel of geen vaccinaties.
Burgerlijke mensen die vroeger waren van ‘niet gek doen, gewoon werken’, –
die we vroeger als ‘rechts’ zouden zien – bleken plots de meest trouwe volgers
van de autoritaire elite, bleken in niet in staat om zelf na te denken. Juist
deze klasse van VVD’ers gooide de klassieke grondrechten bij het grof vuil.
Ondertussen waren het de wietrokers en aanhangers van natuurlijke diëten en
dergelijke, die plots over meer ruggengraat bleken te beschikken.
Het ging dus plots over heel iets anders, en sindsdien zijn de strijdende
linies voorgoed veranderd.
Heeft coronatijd de zaak waarvoor we strijden, overzichtelijker gemaakt?
Het landschap is eerder nog verder versplinterd en verdeeld geraakt. Waar het
in de aanloop voor de hand lag dat we een eindstrijd tussen
nationaalconservatieven en linkse globalisten zouden krijgen – met als inzet de
nationale cultuur – kregen we een chaotisch, verward landschap, gepolariseerd
rond medische kwesties. Het wonder heeft zich voltrokken, maar het was geen
wonder dat orde en richting bracht. Het was een Chaotisch Wonder.
– Tot slot! Donderdag
27 maart
presenteert Sid zijn nieuwste boek
Realistisch
Allochtoon, in Utrecht, met een politiek incorrect sprekerspanel, inclusief
interactie met het publiek plus hapjes en drankjes.
Tickets hier! –