Column Sid Lukkassen: 'Winner takes all' ondermijnt vreedzame democratie

Recent ontstond een mediarelletje tussen Kamerlid Pepijn van Houwelingen (FvD) en Sjoerd Sjoerdsma (D66). Eerstgenoemde zou hebben gezegd dat er op een dag een tribunaal zal zijn. Zijn opponent beweerde hiervan geschrokken te zijn maar sloeg verbaal hard terug. Ook Geert Wilders (PVV) voert al decennia oppositie tegen onder meer massa-immigratie en soevereiniteitsoverdracht naar de EU. Ook hij heeft, ver voordat Pepijn van Houwelingen het woord tribunaal in de mond nam, reeds opgeroepen tot een tribunaal voor ‘volksverraderlijke’ politici.

Ondertussen gaan de politici van de middenpartijen voorbij aan het feit dat miljoenen kiezers al decennialang niets meer merken van enige democratische invloed van hun stemgedrag. Links én rechts beamen dat de kloof tussen winnaars en verliezers van de globalisering toeneemt en dat het de politiek niet lukt om bevolkingsgroepen over deze kloof heen te verbinden.

Gaan we tot de kern van dit probleem, dan stuiten we op begrippen als democratie, volksvertegenwoordiging en representatie. Thomas Hobbes (1588–1679) de filosoof die ooit de felle burgeroorlogen in Engeland overleefde, maakte een analyse van de menselijke natuur en ontwikkelde op basis hiervan een politiek systeem. Dit hield in dat burgers – na afsluiting van een ‘Sociaal Contract’ – hun soevereiniteit overdragen naar een onafhankelijke soevereine bestuurder. Dit is een machthebber die absoluut beslissingsrecht zou krijgen. Gebeurde dat niet, dan bleef er volgens Hobbes burgeroorlog woeden tussen de wedijverende krachten en belangen binnen de maatschappij.

In ons systeem wordt dit gezag overgedragen op gekozen politici. Het onderliggend principe is hetzelfde maar er volgen hieruit, politiek gezien, twee opties. Je kunt je politieke energie positief richten op de mensen waarmee jij het eens bent: campagne voeren voor de politici die je ziet als de vertegenwoordigers van jouw belangen en idealen. Echter indien je als burger structureel ondervindt dat dit vanwege uitsluitingscoalities geen effect heeft, dan blijft er weinig keuze over dan je politieke energie in negatieve zin te richten tégen de politici die de macht vertegenwoordigen. Hieraan kan de politiek niet voorbij en dit verklaart hoe het komt dat doorheen de hele geschiedenis talloze revoluties, staatsgrepen en burgeroorlogen plaatsvonden.

Hier gaat het om politieke energieën die door een representatieve democratie op een vreedzame wijze worden gekanaliseerd. Maar bij ‘winner takes all’-politiek keert deze energie terug in brute en emotionele vormen, omdat de bevolking vaststelt dat het vertegenwoordigende systeem hun belangen niet meer dient. Dit verklaart de zinspeling op een ‘tribunaal’. De uiterste gevolgtrekking hiervan is dat het Sociaal Contract ontbonden raakt en het fysieke conflict terugkeert in de samenleving. Welbeschouwd wenst niemand dit; als echter miljoenen mensen merken dat het bolletjes rood kleuren voor hen volkomen zinloos is geworden en dat ze al jaren worden voorgelogen, dan worden ze woedend en blijft slechts het richten van hun negatieve energie als optie over.

Dit is niet mijn mening, dit is de onuitwisbare ‘Law of Nature’ die Hobbes constateerde. Als de bestuurlijke klasse oprecht vreest voor een verbreking van het Sociaal Contract, dan kunnen zij beter geen ‘winner takes all’ politiek blijven voeren.