Welk deel van 'genocide' willen jullie niet begrijpen?

Het opvallende aan de menselijke taalbeheersing, is ons vermogen te liegen. Hoezo spreken wij niet overeenkomstig de werkelijkheid? Daar zijn allerlei redenen voor gegeven, van zondeval tot overlevingsdrang, maar aangaande de Turkse onwil de waarheid te spreken over de Armeense genocide, zien we de gevaarlijke gevolgen die virulent nationalisme voor waarheidsvinding heeft.

Het woord 'genocide' werd in 1943 gemunt door de Joodse geleerde Lemkin, om de gruwelijkheden die de Turken tegen (vooral) de Armeense bevolking te beschrijven. We hadden een nieuw woord nodig om de schaal en de barbarij van deze misdaden tegen een specifieke bevolkingsgroep te kunnen vatten. Van de Holocaust - en trouwens ook van de Holodomor - was toen nog weinig bekend.

Het probleem is vrij simpel: de Turken ontkennen dat de 'Gebeurtenissen van 1915', zoals Erdogan wil dat Turken erover spreken, een genocide zijn. Hun verweer is tamelijk scherpzinnig: het verleden dicteert het gebruik van een woord als genocide niet; je treft het nergens in de werkelijkheid aan. Vergelijk het met de Renaissance, die vind je ook nergens in de het verleden; het is een verzamelnaam voor een veelvoud aan gebeurtenissen. Zo is het volgens de Turken ook met de 'Gebeurtenissen van 1915'; die kun je aldus noemen, of, onverstandiger, 'genocide'.

Dit argument weerleggen duurt lang en ik ben bang dat ik zelfs op dit moment nog maar twee lezers heb overgehouden, dus dat slaan we hier over. We moeten ons concentreren op de naamgeving, die is verraderlijk. In het kader van waarheidsvinding wil een historicus gebruik maken van termen die een zo precies mogelijke betekenis hebben. 'Armeense genocide' is veel preciezer dan de door de Turkse overheid gesanctioneerde uitleg.

'Gebeurtenissen van 1915' doet denken aan de sovjetgedenktekens voor vermoorde Joden. Daar stond op dat er Russen, Oekraïners, Polen, Nederlanders enzovoort vermoord waren door de Duitsers. Maar er stond niet bij dat ze een ding gemeen hadden: Jood-zijn. Ook de sovjets hadden het niet zo op Joden. Eenzelfde beweging zien we bij de gevaarlijke nationalisten in de Turkse overheid. We moeten het vooral niet hebben over de Armenen - en eigenlijk ook niet over massamoord.

Op het moment dat de (historische) beschrijvingen moedwillig vaag worden, draait het niet meer om waarheid. (Maak even vlug de gedachtensprong naar policor in Nederland: een 'Marokkaanse crimineel' is slechts een 'crimineel'.) Soms functioneert een ware uitspraak om het complete beeld te verzwijgen; dan is vage waarheid nauwelijks nog te onderscheiden van een glasharde leugen.