Wat is er mis met de Universiteit van Amsterdam?

Terwijl ik dit schrijf houdt een groep studenten het Maagdenhuis bezet. Na een elf dagen durende bezetting van het Bungehuis, braken zij gisterenavond na een protestmars in bij het bestuurlijk centrum van de UVA . De directe aanleiding van de studentenprotesten zijn de draconische structurele bezuinigingsmaatregelen bij de faculteit der geesteswetenschappen, vastgelegd in het nieuwe profiel 2016 dat een gat van 10 miljoen euro op de begroting moet dichten. Vooral de ‘onrendabele’ studierichtingen zoals de kleine talen worden hier de dupe van. Ondergetekende heeft als oudere jongere (43) de afgelopen vijf jaar aan de voornoemde faculteit geschiedenis gestudeerd, was tegelijkertijd een jaar als assistent onderzoeker in dienst van deze faculteit en gaf er de afgelopen zes maanden als extern adviseur, advies bij het opzetten van een groot project. Wat gaat er mis bij de UVA?

Veel aandacht tijdens de protesten gaat uit naar het College van Bestuur dat volgens de studenten af dient te treden en voortaan democratisch gekozen moet worden. Net als in de rest van de semi-overheidssector in Nederland, vormen deze bestuurders inderdaad een endemisch probleem. Als bestuurder van de UVA kun je betrekkelijk risicoloos meer dan twee ton per jaar verdienen met behoud van talloze nevenfuncties . Niet zelden de linkse idealisten van vroeger, zijn de bobo’s van nu verantwoordelijk voor het op commerciële rechtse wijze (rendement!) runnen van enorme instellingen. Door een jarenlang verblijf in de baantjescarrousel en daarmee vaak losgezongen van de (academische) werkvloer waar zij ooit vandaan kwamen, ontbeert het dit soort bestuurders aan visie en management skills om een grote instelling bedrijfsmatig te managen. De continue druk op de financiën afkomstig van het Rijk, de noodzaak hierdoor van het vinden van andere inkomsten uit ‘de markt’, leidt tot paniekvoetbal en ad hoc beleid dat de primaire taak van de universiteit - onderwijs en wetenschappelijk onderzoek - aantast. Dat de UVA Holding eigenaar is van een luxe hotel in de Amsterdamse binnenstad, het zojuist bezette Bungehuis voor veel geld verkocht gaat worden aan een hotelketen terwijl er honderd meter verderop aan de Spuistraat bij de geesteswetenschappen ad hoc 10 miljoen euro bezuinigd moet worden, tja… leg dat maar eens uit.

Het is natuurlijk terecht maar ook wel erg makkelijk om steeds naar het bestuur te wijzen. Op de academische werkvloer van de UVA heerst echter ook een permanente staat van mismanagement en navenante chaos. Dit wordt veroorzaakt door wetenschappers die de academische werkvloer runnen. Uitzonderingen daargelaten bezitten de meesten de communicatieve en organisatorische vaardigheden die bij een carrière in het bedrijfsleven een plek in de postkamer of als koffiejuffrouw zouden opleveren. Zij worden ondersteund door de onzichtbare grijze muizen van de facilitaire diensten die aan niemand verantwoording af hoeven te leggen. Een voorbeeld is de inschrijvingsprocedure voor studenten bij het kiezen van nieuwe vakken ieder semester. Uit enquêtes – de UVA stuurt zeer veel enquêtes rond waar vervolgens niets mee gedaan wordt – kwam dit tijdens mijn studieperiode steevast naar voren als grootste ergernis van studenten. Je inschrijven voor vakken is bij de UVA een dag- zo niet weektaak. Standaard gaat het systeem plat op de dag van inschrijving. Vak codes kloppen niet of de inhoud van vakken waar je voor moet kiezen staan nog niet op internet. De eerste weken van een semester worden duizenden manuren besteed aan het oplossen van de problemen die hierdoor ontstaan. De eerste colleges gaan altijd op dezelfde jolige manier over wat voor puinzooi het nu weer is geworden. Een docent die de jaren ervoor op de Universiteit van Leiden had gewerkt vertelde eens tijdens een eerste college dat het in Leiden ook niet altijd goed ging maar ‘hier op de UVA lijken ze er trots op te zijn dat het altijd chaos is!’. Ik durf met enige zekerheid te stellen dat met een juist en professioneel operationeel management van de academische werkvloer, het gat op begroting van de faculteit der geesteswetenschappen voor het grootste deel te dichten is.

Lees verder op pagina 2.

Maar een verbetering van de organisatie en management op de UVA behoort helaas niet tot de mogelijkheden. Er heerst namelijk een in alle geledingen doorgedrongen cultuur van onverantwoordelijkheid en kritiekloosheid. Niemand is ooit ergens verantwoordelijk voor en dus wordt er ook nooit iemand aangesproken op wanprestaties. Als ik als student wel eens docent aansprak op het niet nakomen van afspraken dan kreeg ik altijd een verbaasde blik. ‘Ja maar zo gaan we niet met elkaar om’! Toen ik niet tevreden was met het cijfer van mijn masterscriptie en een officiële procedure wou starten, kreeg ik van mijn begeleider tussen neus en lippen te horen dat dat niet goed zou zijn voor mijn carrière. Ook bij de werkgroep waar ik als student assistent als onderzoeker in dienst trad was het hetzelfde liedje. Docenten en hoogleraren kwamen voor vergaderingen vaak niet of te laat opdagen. Daar werd nooit wat van gezegd met als gevolg dat na een tijdje de studenten –let wel het gaat hier om betaalde functies- ook maar wegbleven. Daar werd ook niets van gezegd. Omdat er totaal geen begeleiding was en slecht werd gecommuniceerd –de gemiddelde responsie tijd van mails op de UVA ligt niet zelden tussen twee a drie weken – was op de helft van het jaar, de helft van de student onderzoekers al afgehaakt of ziek zwak en misselijk. De zieken werden niet ziek gemeld. Je gaat je dan toch afvragen hoeveel onderzoeksgeld –en daar is altijd een tekort aan – op deze manier UVA-breed door het putje wordt weggespoeld. Dat loopt in de tienduizenden euro’s per jaar.

De kern van het probleem is natuurlijk gelegen in het perverse financieringssysteem van het hoger onderwijs. Hoe meer studenten een universiteit op fabrieksmatige wijze door een studie heen jast, hoe meer geld zij van het Rijk krijgt. De onprofessionele organisatie en het gebrek aan managementcompetentie binnen de UVA kan de schaalvergroting die het voorgenoemde financieringssysteem met zich mee brengt eenvoudigweg niet aan. Een zeer ernstig gevolg hiervan is dat het niveau van het onderwijs zienderogen daalt. Iedereen en zijn moeder kan tegenwoordig een universitaire studie doen. Een geslaagde student – ook al ontbeert deze het niveau of kennis – levert immers geld op voor de universiteit. Het hele systeem is er op gericht om de grote stroom middelmatigheid door de studie heen te loodsen. Iedereen doet het goed, niemand valt af en iedereen krijgt een zesje. Cijfers zijn niet openbaar. Kritische beoordelingen van studenten komen zelden voor en zo wordt er een nieuwe generatie opgeleid die na de studie feilloos in zal passen in de universitaire cultuur van kritiekloosheid waar niemand aangesproken wordt op fouten of disfunctioneren. Aan gemotiveerde ‘excellente’ studenten wordt weinig aandacht besteed tenzij voor PR- doeleinden. Sterker nog, die studenten die met twee vingers in de neus door de studiefabriek heen sloffen en daarom een tweede studie ernaast willen doen, betalen het vijf dubbele tarief van het normale collegegeld. Zij draaien daarmee op voor de kosten van die studenten – mijns inziens minstens de helft - die eigenlijk helemaal niet op een universiteit thuishoren.

Het enige dat de UVA op de been houdt en enigszins de moeite waard maakt om er te studeren, zijn de gemotiveerde docenten die uit passie voor hun vak de moed er in houden, terwijl het academische kaartenhuis om hen heen onder onnodige procedures, administratie, valorisatie, permanente reorganisatie en bedroevend management dreigt te bezwijken. Hoewel ik de huidige bezetting van het maagdenhuis van harte steun –minus de Internationale Socialisten en beroepsdemonstranten die zich er uiteraard weer als vliegen op een hoop stront ingestort hebben – denk ik niet dat de studenten met hun oproep tot meer democratie en inspraak veel kunnen veranderen. Het terug schalen naar kleine bestuurbare universiteiten waar onderwijs en wetenschap voorop staan, en waar een kleine groep gemotiveerde studenten die echt voor de wetenschap gaan, zich kunnen vormen, is in de huidige Nederlandse politieke en economische situatie een gepasseerd station. Het zal er uiteindelijk op uitraaien dat men voor een gedegen wetenschappelijke opleiding in Nederland, net als in het buitenland, alleen nog terecht kan in peperdure private universiteiten.

Jan Tervoort is zanger, historicus en Amsterdams stadsgids Amsterjan.