Virtuositeit en slapstick in Don Quichot

Al van jongs af aan ben ik een grote fan van de balletproductie Don Quixote die de legendarische danser Mikhail Baryshnikov in 1980 creëerde voor het American Ballet Theatre. Talloze malen heb ik de voorstelling bekeken; eerst nog op een  – jawel – videoband, maar later kwam de productie gelukkig ook op dvd uit. Uiteraard was Baryshnikov zelf de grote ster in het ballet en van zijn virtuoze sprongen kreeg ik nooit genoeg. Voor degenen onder ons die hem nooit in actie op het podium hebben gezien; wellicht kent u hem als acteur. Zo speelde hij in het laatste seizoen van Sex and the City de charmante, erudiete kunstenaar die Carrie zover kreeg dat ze hem naar Parijs volgde. Maar terug naar het ballet. Helaas heb ik de danser Baryshnikov nooit live in actie mogen aanschouwen, maar dankzij hem heeft het ballet Don Quixote wel een speciale plek in mijn hart gekregen.

Toen Het Nationale Ballet in 2010 met een nieuwe productie kwam, Don Quichot genaamd (Don Quixote is de Engelse spelling), hinkte ik op twee gedachten. Aan de ene kant was ik heel enthousiast: eindelijk kon ik het ballet waar ik al zo lang een liefhebber van was 'in het echt' gaan aanschouwen. Aan de andere kant had ik een beetje mijn twijfels en vroeg ik me af of Het Nationale Ballet dit wel zou kunnen. Begrijp me niet verkeerd: ons nationale balletgezelschap is één van de beste ter wereld en ik geniet van (bijna) al hun producties, maar andere grote klassieke balletten zoals Het Zwanenmeer, The Sleeping Beauty en Romeo en Julia, die al heel lang op hun repertoire staan, vereisen toch een andere aanpak dan iets als Don Quichot. Dit laatste ballet moet namelijk sprankelen. De muziek van Ludwig Minkus is vrolijk en opzwepend en dat wil ik terugzien op het podium: met een flinke dosis Spaanse passie horen de dansers tekeer te gaan en het publiek moet eigenlijk spontaan zin krijgen om mee te doen, aangestoken door het plezier dat Don Quichot uitstraalt.

Plezier
Want dat is het kernwoord van dit ballet: plezier. In Don Quichot geen dramatische toestanden. Het verhaaltje is vrij simpel: de dolende ridder Don Quichot en zijn sidekick Sancho Panza trekken de wijde wereld in en komen terecht in Barcelona, waar Kitri, de dochter van een herbergier, heel graag wil trouwen met Basilio, een jongeman die als barbier de kost verdient. Helaas ziet Kitri's vader deze verbintenis niet echt zitten en staat hij erop dat zijn dochter met de rijke Gamache trouwt. Deze Gamache is echter een lachwekkend figuur. Hij ziet eruit als een soort verwijfde versie van Rembrandt en gedraagt zich als een verwaande idioot. Geen wonder dat Kitri het liever bij haar stoere Basilio houdt, tot grote ergernis van haar vader, die verwoede pogingen onderneemt om de geliefden van elkaar te scheiden. Wat volgt zijn een hoop komische verwikkelingen waarin Don Quichot en Sancho Panza hun steentje bijdragen aan de uiteindelijke gelukkige hereniging van het liefdespaar.

Droomwereld
Nu weten we allemaal dat liefdesperikelen kunnen ontaarden in grote drama's met dood en verderf als gevolg (denk aan Romeo en Julia), maar Don Quichot is geen tragedie maar een komedie. Het wordt nergens al te ernstig of serieus, een paar kleine, mooie melancholische momentjes daargelaten.Toch ontkomt ook dit klassieke ballet niet aan een zogenaamde 'witte' akte, die zich afspeelt in een soort van droomwereld en waarin fantasiewezens voorkomen. De Spaanse sfeer die in de rest van het ballet heerst is hier ver te zoeken, maar ook nu wordt de toon niet te zwaar en blijft de muziek licht en opgewekt.

Alexander Gorsky
Goed, nu naar de versie die Het Nationale Ballet op de planken brengt. In 2010 was het de eerste keer dat het gezelschap een integrale versie van Don Quichot bracht. Niemand minder dan Alexei Ratmansky, één van de meest toonaangevende balletchoreografen van dit moment, creëerde deze productie. Natuurlijk heeft hij hierbij gebruik gemaakt van de oorspronkelijke versie van überchoreograaf Marius Petipa (1818-1920), de man die ook aan de wieg stond van klassiekers als Giselle, La Bayadère, Le Corsaire, Raymonda, Het Zwanenmeer, De Notenkraker en The Sleeping Beauty.
Deze oerversie van Don Quichot werd in 1869 voor het eerst uitgevoerd door het Bolshoi Ballet in Sint-Petersburg, maar het is vooral de aangepaste versie uit 1900 van Alexander Gorsky die het uitgangspunt werd voor latere producties. De inspiratie voor het stuk kwam van Don Quichot, de vernuftige edelman van La Mancha, een 17de-eeuwse roman van Miguel de Cervantes Saavedra. Ook wie het boek nooit heeft gelezen heeft vast wel eens gehoord van de 'vernuftige edelman' Don Quichot. We kennen hem als de dolende ridder die zo graag een galante held wil zijn en altijd op zoek is naar zijn 'ideale geliefde' Dulcinea, terwijl hij ook nog tijd vrijmaakt om tegen windmolens te vechten. Dit altijd samen met zijn trouwe schildknaap Sancho Panza. Behalve voor choreografen is de figuur Don Quichot voor vele kunstenaars een dankbaar onderwerp geweest.

Mini & Maxi
Wat leuk is aan de choreografie van Ratmansky, is dat in zijn productie Don Quichot en Sancho Panza ook echt wat te doen hebben. In veel uitvoeringen, ook in mijn geliefde versie van het America Ballet Theatre, zijn het eigenlijk een soort veredelde figuranten. Ze zijn wel af en toe aanwezig, maar om nou te zeggen dat ze echt wat toevoegen aan het stuk.... Nou nee. Dat hebben ze bij Het Nationale Ballet beter aangepakt; in 2010 werden niemand minder dan Peter de Jong en Karel de Rooy voor de rollen gestrikt. U kent ze misschien beter als het illustere duo Mini & Maxi. En ja, als je zulke artiesten in huis haalt dan moet je ze ook aan het werk zetten. Even voor de duidelijkheid: Maxi speelde Don Quichot en Mini mocht gestalte geven aan Sancho Panza. Hun komische bijdrage, die soms neigt naar slapstick, en goede interactie met de dansers gaven de voorstelling nèt dat extra beetje schwung. Van saaie figuranten werden de ridder en zijn schildknaap twee ijzersterke troeven. En met de rest van de voorstelling zat het ook snor: Het Nationale Ballet wist met veel temperament een geweldige performance neer te zetten en solisten Anna Tsygankova (Kitri) en Matthew Golding (Basilio) groeiden uit tot het koningskoppel van Don Quichot. Zowel voor als achter de schermen wisten zij elkaar te vinden en zetten zowel het publiek als elkaar in vuur en vlam.

Peter Faber
We zijn nu natuurlijk drie jaar verder, maar de reprise van Don Quichot staat nog steeds als een huis. Grootste aanpassing is dat de rollen van het titelpersonage en zijn hulpje zijn overgenomen door Peter Faber (Don Quichot) en Frans Schraven (Sancho Panza). De eerste is natuurlijk bekend als acteur, denk aan films als Schatjes (1984) of De Gulle Minnaar(1990). Op dit moment is hij in de bioscoop te zien in de komedie Chez Nous. De tweede is misschien wat minder bekend, maar ik ken Frans Schraven van theatergezelschap Opus One. In het seizoen 2008/2009 speelde hij de rol van Sancho Panza al eens in de musical Man van La Mancha en Peter Faber was ook toen zijn tegenspeler. In het ballet hernemen zij dus eigenlijk hun rollen, met als grote verschil dat ze hun personages nu alleen maar fysiek kunnen vormgeven. Praten of zingen is er in een ballet namelijk niet bij. Persoonlijk vind ik dat ze een prima prestatie neerzetten; ik heb Mini & Maxi in ieder geval niet gemist, laat ik het zo zeggen.
Anna Tsygankova en Matthew Golding schitteren wederom in hun rollen, maar ook andere solisten krijgen de kans om een avond de show te stelen. Persoonlijk vind ik het jammer dat eerste solisten Casey Herd en Igone de Jongh, die vaak een duo vormen, niet te zien zullen zijn als Basilio en Kitri. Met name Casey Herd, een Amerikaan (net zoals Golding trouwens), beschikt over die bravoure waar de rol van Basilio om vraagt.

Don Quichot is een feestje, een voorstelling met veel vaart, humor en technische hoogstandjes. De muzikale leiding is in goede handen bij Ermanno Florio, die voor de gelegenheid Holland Symfonia weer dirigeert. Ook als u normaal gesproken niet zo gecharmeerd bent van klassiek ballet en bijvoorbeeld Het Zwanenmeer liever links laat liggen, dan bestaat er een kans dat u zich bij dit spektakel wel zult vermaken. En hoe fijn is het om u tijdens deze natte herfst even in Spaanse sferen te wanen?

Don Quichot door Het Nationale Ballet is nog te zien op vr 25, za 26 en di 29 oktober en op za 2 en zo 3 november. Aanvang alle dagen op 20.15 uur, op zondag om 14.00 uur.