Van Brusselse droom tot gevaarlijk conflict

De afgelopen dagen is Michail Gorbatsjov veelvuldig aan het woord geweest over het einde van de Sovjet-Unie. Hij heeft iets gedaan wat weinigen voor mogelijk hielden: hij heeft een tiranniek wereldrijk laten sterven zonder dat dat de wereld in brand zette. Dat wil niet zeggen dat het overal vredig bleef.

Aan de zomen van het rijk ontstonden conflicten tussen het traditionele Russische centrum en de buitenvolken die over autonomie en onafhankelijkheid droomden. Dat wakkerde de lust naar macht van westerse politici aan. De NAVO en de EU konden naar het oosten worden uitgebreid zonder dat de Russen, verzwakt en verward, zich konden verzetten. Dachten ze.

De opkomst van Poetin was een reactie op die Russische zwakte. Hij wilde in naam van het Russische volk het oprukken van het Westen in de richting van Moskou tot stilstand brengen. In alles personifieert hij Russische trots en onverzettelijkheid.

De EU en de NAVO lieten zich verblinden door het idee dat geopolitieke processen gestorven waren. Dat einde bestaat niet. Er heerst een onbreekbare continuïteit in het gedrag van het Russische volk, dat zijn eigen angsten en ambities heeft tussen de Europese en Aziatische volken. Net als de Aziatische volken heeft het geen burgerlijke revolutie gekend, maar het leunt tegelijkertijd dicht genoeg tegen het Westen aan om een individualistische christelijke cultuur te handhaven. Het is tot op dit moment, na vele eeuwen, niet duidelijk of dit volk zich op een andere manier politiek kan uitdrukken dan met een autoritaire leider. Maar vergeleken met zijn voorgangers is Poetin – vergeet even alle vooroordelen – de modernste.

Onze leiders hebben het nieuwe Rusland niet het respect gegeven dat het opeist. Veel zogenaamde ’satellietlanden’ van de Sovjet-Unie zijn weggevallen en daarmee kromp de veiligheidsring rondom Rusland. Dat kon niet onbeantwoord blijven.

Poetin, gesteund door energie-inkomsten, heeft Moskou weer laten glanzen. Wat we ook over de rol van de Russische veiligheidsdiensten mogen denken, vergeleken met de vroegere Sovjet-Unie, of het huidige China of Saudi-Arabië, staat Poetins Rusland dichter bij het Westen. Maar de Russen hebben authentieke wortels, authentieke mythen en liederen en hartstochten. Wij mogen onze politici verwijten dat ze daar geen oog voor hebben gehad.

Deze krant citeerde afgelopen zaterdag Gorbatsjov, die vertelde dat hij de demilitarisering van Europa had nagestreefd. Er werden afspraken gemaakt. In werkelijkheid breidde de NAVO naar het oosten uit en nam steeds meer voormalige lidstaten van de Sovjet-Unie op. Dit leidde tot de crisis in Oekraïne.

Sommige westerse politici wisten van gekkigheid niet hoe ze in Kiev om aansluiting bij de EU moesten roepen. Het één bestaat echt niet zonder het andere: wie in Kiev voor de waarden van een open burgerlijke samenleving pleit, ofwel voor aansluiting bij de EU, pleit tegelijkertijd tegen Moskou. Als je niet bereid bent daarvoor echt te offeren, desnoods met een gruwelijk militair conflict, moet je je mond houden. Voor een oorlog om Oekraïne schrokken onze leiders natuurlijk terug. Het gevolg: een burgeroorlog in Oekraïne, en de ramp met de MH17. Poetins steun aan de rebellen, en zijn gevaarlijke steun aan Iran en Syrië, is een boodschap aan de NAVO en de EU: het is genoeg geweest. Het Westen is te ver naar het oosten opgeschoven en Poetin laat zien dat hij strepen kan trekken en, anders dan het Westen, niet bang is voor geweld.

Gezien vanuit de continuïteit van de Russische politiek is Poetins gedrag volstrekt logisch en transparant. Hij is geen ongericht projectiel. Het is duidelijk wat hij eist. En omdat we in deze wereld niet in een paradijselijk vacuüm leven, dienen we ons daarvan rekenschap te geven.

Na de val van de Muur hebben te veel westerse politici geprobeerd het Russische rijk tandeloos te maken. Ook dat toont continuïteit aan, nu van westerse dromers, die al eeuwenlang denken dat Moskou kan worden getransformeerd tot een buitenpost van Parijs of Berlijn. Dat kan niet. Rusland heeft zijn eigen culturele kenmerken, en die moeten we accepteren om de vrede te handhaven.

De directe schuldigen van de ramp met de MH17 zijn – zo ziet het er op dit moment uit, ook al is er tot nu toe geen doorslaggevend bewijs gevonden – de rebellen in het oosten van Oekraïne. Maar maakt het wat uit of het achteraf toch het Oekraïense leger blijkt te zijn? Al die lieve mensen, wier namen afgelopen maandag hartverscheurend werden opgesomd, zijn gestorven omdat westerse honger naar nog meer EU en nog meer NAVO de interne spanningen in Oekraïne heeft laten exploderen. We hadden met onze retoriek van dat land af moeten blijven. Ja, vermoedelijk zaten de rebellen aan de trekker. Maar daaraan ging een proces vooraf dat bij de val van de Muur is begonnen. Na de implosie van Joegoslavië ontstond er een oorlog op de Balkan met honderdduizenden doden. Daarbij speelden ambities van Europese politici een cruciale rol. Ook daar hebben wij allerlei verlangens aangewakkerd. En we deden hetzelfde in Oekraïne. De EU zorgt voor vrede in Europa? Brusselse dromen kunnen gevaarlijke conflicten aanwakkeren.

We hebben de kans gehad met Poetin vriendschap te sluiten. In plaats daarvan hebben we hem van ons vervreemd. Zijn vijandschap hebben onze politici op hun geweten. En de dierbaren van de MH17?

Volg Leon op Twitter: @leondewinter.