Over de democratie in Amerika (of Democracy in America) is wellicht het beste boek ooit over de problemen, voordelen, nadelen, obstakels en uitdagingen van ons grote democratische experiment -- niet alleen in de VS, maar ook elders. We mogen het waarschijnlijk niet hardop zeggen van onze mede-rechtse vrienden, maar
Sybrand Buma komt maar al te vaak over als de meest normale en verstandige partijleider van Nederland. Dat beeld wordt maar weer bevestigd in een gesprek van Buma met de Volkskrant. Het onderwerp? Zijn favoriete
boeken.
Het begin van het gesprek -- het eerste boek dat hij vermeldt -- zegt alles:
Op de tafel van CDA-leider Sybrand Buma ligt een kolossaal boek met een stoffen hoesje eromheen – blauw met grote witte sterren. Hij kreeg het van zijn vrouw om te voorkomen dat zijn lievelingsboeken (‘voor de eeuwigheid’) beschadigd raken. Nu beschermt het hoesje het ruim duizend pagina’s dikke Over de democratie in Amerika, van Alexis de Tocqueville.
Hij legt uit:
"Tocqueville schrijft over de morele component in de samenleving. Dat past zo precies bij wat ikzelf ook wilde signaleren. Hij zag begin 19de eeuw al wat wij nu meemaken. De onthechte burger en de alom aanwezige overheid die voor zijn geluk moet zorgen. Voor mij ideologisch heel herkenbaar."
En even later legt hij uit (wat hij als alternatief ziet voor referenda en wat duidelijk gebaseerd is op De Tocqueville's ideeën):
"Initiatieven waarbij mensen lokale taken van de gemeenten overnemen, vind ik veel interessanter. Ze krijgen geld en kunnen zelf bepalen hoe ze een overheidstaak uitvoeren. Het is waar dat alleen nog sommige wijken dat doen en het is embryonaal. Maar ik vind dat een democratie wordt gemaakt door mensen die meedoen."
Vervolgens legt hij uit dat hij, net als De Tocqueville, voorstander is van... de
gekozen burgemeester:
"Ons huidige systeem is schimmig. Een geheime commissie komt met witte rook uit een zaaltje en mag verder niks zeggen. En een ministerraad die benoemt maar verder niks in te brengen heeft. Dat is het slechtste van twee werelden. Dat zou Tocqueville ook niet leuk vinden."
Daar komt bij dat hij ook terecht stelt dat het gevaar in een samenleving niet alleen is dat een minderheid een meerderheid kan onderdrukken, maar andersom ook: een meerderheid kan een minderheid onderdrukken. Dat gebeurt zelfs maar al te vaak in democratieën, zeker als er te weinig checks and balances zijn. De Tocqueville waarschuwde voor dat gevaar, en heeft Buma daarmee geïnspireerd:
"Niet alleen de grote overheid is een gevaar, ook de tirannie van de meerderheid, zoals Tocqueville dat noemde. De helft plus één is de baas."
Met name echte populisten hoor je daar zelden over, maar het is wel degelijk een reëel gevaar. Denk maar aan mob rule. Of de gang van zaken in Frankrijk na de revolutie aldaar. Het was toen één grote bende; enorme aantallen mensen werden het land uitgejaagd of zelfs afgemaakt. Dit alles uit naam van 'het volk' - en het volk stond daar over het algemeen inderdaad achter. Sterker nog, 'het volk' joeg de slachtoffers op. En dat was niet anders in Nederland toen de broeders De Witt vermoord werden. Ook dat was mob rule.
In een gezonde democratie moeten we dus altijd net dat plekje vinden waar beide soorten groepen elkaar niet onderdrukken. Het is terecht dat Buma dat zegt -- en tegenwoordig is dat zelfs moedig, want zowel links als rechts doen tegenwoordig net alsof 'het volk' de wijsheid in pacht heeft. Dat is natuurlijk allerminst het geval. Politici hebben die wijsheid niet, maar Jan met de Pet óók niet, zeker niet als Jan omringd wordt door miljoenen andere Jannen die min of meer hetzelfde denken als hij.
