Stop de onderhandelingen over Turks EU-lidmaatschap

De kloof tussen Europa en Turkije is breder dan de Bosporus. De mensenrechtenorgamisatie Freedom House oordeelde begin dit jaar zeer kritisch over de mate waarin Turkije fundamentele vrijheden als persvrijheid en godsdienstvrijheid eerbiedigt. Erdogan sloot pas Twitter en youtube af omdat via die kanalen kritiek op hem werd geuit en Turkije heeft op dit moment meer journalisten gevangengezet dan Iran en China. Erdogans buitenlandse beleid wordt steeds agressiever. Erdogan gedraagt zich als de Sultan der gelovigen, lijkt zich actief met de strijd in Syrië te bemoeien en is onverbloemd in zijn vijandigheid tegenover Israël. 

Deze incidenten zijn symptomen van een ontwikkeling waarin Turkije afglijdt naar een islamitische staat met dictatoriale trekken. Turkije-kenner Betsy Udink beschreef de zorgelijke ontwikkelingen ooit treffend door te stellen dat fundamentele mensenrechten voorheen met militaire laarzen werden getreden, maar nu met islamitische slippers. Beiden zijn even erg.

Vanaf 1959 klopt Turkije op de deur van Europese gemeenschap en sinds 2005 wordt er onderhandeld over een volwaardig EU-lidmaatschap van het land. Het is de hoogste tijd om niet langer valse verwachtingen te wekken en om een einde te maken aan dit slepende en onvruchtbare proces. Er is onvoldoende draagvlak in Europa voor een Turks EU-lidmaatschap. Toetreding zou de toch al broze draagvlak voor de Unie verder aantasten. Inmiddels zijn ook in Turkije zelf de voorstanders van een Turks EU-lidmaatschap in de minderheid. En begrijpelijk. Want we kunnen van Turkije niet vragen om te worden wat het land niet is: een Europees land.

De kloof tussen Europa en Turkije wordt zichtbaar door incidenten en politieke ontwikkelingen, maar uiteindelijk veroorzaakt door diepgaande culturele verschillen. Het doet er namelijk toe dat Turkije geen deel uitmaakt van de Europese geschiedenis, waarin Westers Christendom, de Renaissance, de Verlichting en de opkomst van de democratie het culturele landschap hebben bepaald.

Europa is niet alleen een economisch samenwerkingsverband, maar ook een gemeenschap van waarden. De culturele verschillen tussen het katholieke Zuid-Europa en het protestantse Noord-Europa doen er ook toe, maar zijn hanteerbaar. Toetreding van Turkije is van een andere orde en overvraagt de draagkracht van Europa. Behalve een beladen geschiedenis waarin Turkije en Europa vaak 'de ander' voor elkaar zijn geweest, illustreren de verminderde godsdienstvrijheid en grote waardering voor autoritair leiderschap dat de Turkse samenleving inderdaad anders is. Bij een land met ruim 75 miljoen inwoners is dat onoverkomelijk.

Is cultuur allesbepalend? Zeker niet. Ook Turkije kan kiezen voor democratie en godsdienstvrijheid. Maar die keuze is nog nooit van harte gemaakt en het land drijft alleen maar verder bij de Europese waarden vandaan. Ondanks de 4,5 miljard die de EU al heeft overgemaakt aan Turkije ter voorbereiding van toetreding. Daarom getuigt het van wijsheid als we de onderhandelingen met Turkije stoppen en kiezen voor een - wat Merkel noemt - geprivilegieerd partnerschap. Want we kunnen Turkije niet dwingen te worden wat het niet is: een Europees land.

Op 22 mei moet de Nederlandse kiezer een keus maken. Een meerderheid van de Nederlandse partijen, inclusief de VVD, wil nog even doorgaan met de onderhandelingen met Turkije. ChristenUnie-SGP scheppen de helderheid waar zowel Turkije als de Nederlandse kiezer recht op heeft. Turkije hoort niet in de EU. Bij grote, voorlopig onoverkomelijke verschillen kun je beter elkaars buren zijn dan elkaars familie.

Gert-Jan Segers is Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie en oa woordvoerder Europese Zaken.