Quo vadis, euroland?

Een verheugende mededeling: met terugwerkende kracht tot 2010 is ons Bruto Binnenlands Product (BBP) met 7,6% toegenomen. 

BBP, de totale inkomsten van de Nederlandse natie. Dat is dus ongeveer 7,6% van ongeveer 600 miljard euro, 45,6 miljard euro meer dan we dachten te hebben, hebben we toch, dat is ongeveer tien procent van onze staatsschuld.  Dat is geen kattenpis. Hoe kan dat 4 jaar lang verborgen zijn gebleven? Wel, ongeveer 3% wordt wonderbaarlijk gecreëerd door de jaarlijkse uitgaven aan kunst en innovatie voortaan als investering te beschouwen. Investeringen worden bij het BBP opgeteld. Natuurlijk zijn het ook gewoon uitgaven en dragen ze bij tot de vermeerdering van onze schuld maar boekhoudkundig zit dat net een ietsje anders. Dat verklaart dus zo'n 18 miljard euro per jaar.

Met die andere 4,6% ligt het wat ingewikkelder. Door een andere rekenmethodiek zijn die ineens boven water gekomen. Ze waren dus eigenlijk zoek maar zijn nu weer gevonden. Dus al die jaren hebben we 27,6 miljard euro over het hoofd gezien? Als we die eerder hadden gevonden hadden we nooit last met Brussel gehad over die overschrijding van drie procent begrotingstekort? Bovendien is de huidige staatsschuld van Nederland, 75% van het BBP, ineens teruggebracht tot 67,4%, slechts 7,4% boven die door onze eurozone toegestane 60%. Waar hebben we al die tijd over in zak en as gezeten? Geen wonder dat de oppositie lastenverlichting wil en zo. Onze staatsschuld blijft wel stijgen en is nu al bijna 450 miljard euro maar we staan er toch veel en veel beter voor dan we dachten. Kassa!

Het is natuurlijk wel zo, dat het zo gemanipuleerde BBP gebruikt wordt om begrotingstekort en percentage staatsschuld te bepalen. Als daar ineens door andere rekenmethodes zulke verschillen ontstaan, dan moet men zich afvragen in hoeverre dat BBP afwijkt van de echte totale inkomsten. Datzelfde geldt voor de staatsschuld zelf. Soms wordt daarbij de rente over die schuld niet meegerekend. Er zijn twee berekeningen voor staatsschuld, de echte en de 'Maastrichtse', die een flink lager percentage aangeeft. Zo ook met de inflatie. De cijfers worden bewerkt. Maar ze vormen wel de basis voor alle prognoses en berekeningen.

Een ander verbazingwekkend verschijnsel is de target 2 balans. Dat eurozone onderlinge betalingsverrekensysteem, dat gemanaged wordt door de ECB. In 2012 had Duitsland een vordering op target 2 van ongeveer 750 miljard euro, eind 2013 was dat ineens teruggelopen tot 500 miljard. In één jaar was dus 250 miljard schuld door de zuidelijke landen aangezuiverd, waarvan door Spanje 200 miljard. Waar haalden die zuidelijke banken opeens die 250 miljard euro vandaan? Spanje ontving voor zijn wankelende banken € 40 miljard uit het ESM en nog eens € 60 miljard werden voor dat doel gereserveerd, maar dat kan het niet verklaren. Hoe is het trouwens mogelijk dat die vorderingen zo hoog op kunnen lopen zonder dat er een afrekening komt? Duitsland (en in mindere mate Nederland) financierden op die manier zuidelijke aankopen.

De ECB heeft obligaties van zuidelijke landen opgekocht om de rente voor leningen door die landen laag te houden. Tot maart 2013 voor een totaal bedrag van 218 miljard euro. De bedoeling was om dit nieuw op de financiële markten vrijkomende bedrag te "steriliseren", door voor een gelijk bedrag andere assets te verkopen, zodat de hoeveelheid euro's niet zou toenemen. Geen Quantitative Easing dus. Helaas is in de praktijk gebleken dat dat steriliseren niet bepaald vlot verliep en nu gaan er stemmen op om het dan maar af te schaffen, zodat er wel quantitative easing plaats kan vinden.

Door sommige economen wordt er trouwens sterk op aangedrongen om echt QE toe te passen, door geld te creëren en kredietverlening voor de echte economie beter toegankelijk te maken. Maar de QE in de VS vloeide ook weg naar de Emerging Markets waar grotere winsten vielen te halen en naar de aandelenmarkt. Er wordt zelfs door sommigen betwist of het de economie wel zo positief beinvloed heeft. Ook de eurozone banken hebben vele honderden miljarden in de emerging markets geinvesteerd. Dat geld is ook niet in de eurozone economie terecht gekomen. In Groot-Brittannië was het ook de bedoeling, dat de door de Bank of England gepleegde QE op den duur gecompenseerd zou worden door de verkoop van de opgekochte assets, al lijkt dat laatste afgeblazen, als men de woorden van Carney zo wil interpreteren. Bijkomend voordeel daarbij is dat de waarde van de staatsschuld daardoor danig afneemt, zo wordt gezegd. Dat is een aanlokkelijk aas. Maar ook de waarde van het Britse BBP daalt met dat percentage. En ook daar is er soms twijfel over de invloed van die QE. Maar er zijn nu eenmaal verschillende opvattingen in de economie. De VS en Japan gebruiken de QE ook om de koers van yen en dollar te drukken, hoewel ze dat niet zullen toegeven en hun concurrentiepositie te versterken. Ook in de eurozone zou de QE de koers van de euro drukken, de export goedkoper maken en op de duur een waardevermindering van de de euro bewerkstelligen. Een soort graduele devaluatie, groei bevorderend maar inflatiegevaarlijk.

Zoals bekend is de schuld van de totaliteit van de eurozone ongeveer 95% (door de nieuwe rekenmethode zal die dus zomaar zo'n drie procent dalen). In feite is het kantelpunt van draagbaarheid overschreden. De zuidelijke landen hebben de hoogste schulden en zonder (gedeeltelijke) kwijtschelding van die schulden hebben zij wel een uitermate kleine kans  om hun nog steeds sterk groeiende staatsschuld beheersbaar te maken en zodra de rentevoet gaat stijgen (in Groot Brittannië rekent men daar al voor het komende jaar op) zal dat nog nijpender worden. De te betalen rente wordt aan het te besteden budget onttrokken. Bovendien onstaat daar door de knellende bezuinigingen, die niet de elite, niet de staat, niet de banken zwaar treft maar wel de gewone man, een groeiende sociale onrust. De maatschappij wordt ontwricht door de enorme werkeloosheid, die bij de jongeren, de komende generatie, nog veel erger is. Door de loonsverlagingen neemt de koopkracht alleen maar af. Dat kan niet jaren en jaren lang volgehouden worden. Dat de economie licht groeit is een goed teken, maar het is een groei bijna vanuit het niets en bovendien zeer fragiel, voornamelijk berustend op export, terwijl de binnenlandse vraag juist moet groeien om de economie te smeren, maar door het gebrek aan koopkracht gestuit wordt.

De stemmen om inderdaad tot gedeeltelijke kwijtschelding over te gaan worden steeds luider. Samen met de al in gang zijnde interne devaluatie (verlaging van arbeidskosten tot concurrerend niveau, onlangs bijvoorbeeld voor Spanje weer aanbevolen door Mw Lagarde van het IMF) zou het dan gaan lijken op een echte devaluatie en de export naar andere landen  bevorderen, de economie meer groeikans geven en zo werkgelegenheid en koopkrachtvermeerdering tot stand te brengen, een begrotingsoverschot te creëren en de schuld te beginnen af te bouwen. Wel is dan een hervorming van het sociaal stelsel onvermijdelijk, en dat doet te veel pijn.

Zo'n kwijtschelding heeft Griekenland ook al een keer gehad, behalve door de interne eurozone schuldeisers. Een tweede haircut zou dus de eurozone zelf treffen en de problemen verplaatsen: de staatsschulden van de andere eurolanden stijgen dan evenredig met de verlaging van de schuld van de geholpen landen. Eurozone intern zou het schuldprobleem zich dus alleen maar verplaatsen. De eurozone als totaliteit heeft al een kantelpunt overschrijdende  schuld. Het vertrouwen van de eurolanden zelf zou verdwijnen als men afgegeven garanties ineens zag veranderen in schulden. En crediteuren buiten de eurozone voelen zich veilig door de toezeggingen van de ECB en zullen dus niet van kwijtschelding willen weten. Bovendien zou het vertrouwen in de euro en de eurozone voor lange tijd geknakt worden als zij hun vorderingen weer moesten halveren.

De eurozone hinkt, en dat is de archilleshiel ervan, steeds op die twee aspecten: een monetaire unie en onafhankelijke economieën. Het is niet mogelijk de schulden van de ene lidstaat op de andere af te wentelen zonder die andere te beschadigen. Door die gezamenlijke euro worden alle europroblemen van een lidstaat gevoeld door alle andere zonder dat deze invloed hebben. Kijk wat dat betreft ook weer even naar dat transer 2 stelsel. Als monetaire eenheid is er niets aan de hand, schuld en vordering houden elkaar eurozone wijd in evenwicht, er is geen geld verdwenen, alleen verplaatst. Maar voor de individuele landen ligt het anders: de een moet zien de schuld aan target 2 af te lossen, de andere het geld binnen te krijgen. Frankrijk vreest dat industrieën zich naar Spanje zullen verplaatsen nu daar de arbeids en productiekosten zo dalen. Het oude adagio: devaluatie is de schuld af wentelen op andere landen. Maar als die in dezelfde muntunie zitten wordt het afwentelen op andere lidstaten.

Ook de term export heeft twee kanten. De interne eurozone export en import zou, als men de eurozone als eenheid zou beschouwen, binnenlandse handel zijn en geen transfer 2 systeem zou nodig zijn. Pas wanneer het export naar buiten de zone betreft is het echte export is die deviezen oplevert  en de eurozone handelsbalans en betalingsbalans bepaalt. Maar omdat de euro alleen een gemeenschappelijke munt is en geen economische eenheid, is ook de intra eurozone im- en export dat echt en profiteren de verschillende lidstaten ervan of juist niet.

Een politieke unie zou dat probleem ook niet oplossen zolang de economische potenties verschillen. Die verschillen hebben zich in de loop der eeuwen ontwikkeld, zijn aangepast aan klimaat en behoeften. Een kunstmatige politieke unie kan daar niet snel verandering in brengen, hooguit een tijdlang verhullen door geldtranfers van solvent naar insolvent, maar ook dat lost de totale euro schuld niet op, helpt de een en brengt de ander in het nauw.

Vaak worden de VS als voorbeeld aangehaald. Maar daar zijn ook rijke en arme staten die elk voor zichzelf moeten zorgen. Toen Californië haast failliet was voelde Texas zich niet geroepen om steun te verlenen, zoals ik onlangs las. Geen bailouts. Roeien met de riemen die je hebt. En in de VS kunnen industrieën en personen zich uiterst gemakkelijk overal vestigen zonder taal en diploma problemen. Dat maakt een enorm verschil.

Ook de stresstest van de banken roept vragen op. Nu zijn de voorwaarden per lidstaat anders en nationaal bepaald. Bijvoorbeeld, na hoeveel tijd wordt een 'debt' een 'bad debt' en zo zijn er veel andere. Het is dus goed mogelijk dat een bank die nationaal aan de voorwaarden voldoet bij de ECB test door die mand valt. Wie draait dan voor de herkapitalisering op? Het is immers geen faillissement waar de Dijsselbloem constructie gebruikt kan worden. De lidstaat kan zeggen: bij ons voldoet hij en als jullie dat niet vindt verzorg je zelf maar de herkapitalisatie. De enige organisatie die dan overblijft daarvoor is het ESM, dus de eurozone belastingbetaler. Als een bank door de stresstest heen komt en later blijkt dat er toch nog lijken in de kast zaten is het ESM weer de enige organisatie die kan dokken. De lijn staat-bank is dan immers verbroken. Maar het blijven banken in onafhankelijke staten die onder het toezicht van die staten zijn weggehaald, maar toch voornamelijk in die staten werken. En hoe worden niet levensvatbare maar niet failliete banken afgebouwd? Weer zo'n hink situatie.

In de oude klassieke treurspelen zou nu het moment van de Deus ex machina aangebroken moeten zijn. Maar in de eurozone? Splitsen in noord euro en zuid euro, of The Matheo Solution van André ten Dam? Hoe dan ook, voor de nog steeds oplopende schuld van de eurozone landen moet een oplossing gevonden worden. Een schrale troost is dat ook de VS, GB, Japan onder een steeds groeiende veel te hoge schuld gebukt gaan. Niet alleen een Euro probleem dus, maar globaal. Maar daar groeit de economie harder (behalve dan dat het in Japan de ene dag tegen, de andere dag meevalt).