Premier Rutte verdient nu alle steun
Tot Mark Rutte gistermiddag zijn 'indringende telefoongesprek' met Vladimir Poetin had, reageerde de Nederlandse regering onderkoeld op de vliegramp waarbij boven rebellengebied in Oekraïne dankzij een luchtdoelraket 'made in Russia' 192 (of 193) landgenoten om het leven zijn gekomen.
Niet tot ieders instemming. Vanuit Washington klonken meteen al geluiden die op de medeplichtigheid van Moskou wezen. De premier van Australië, dat 27 slachtoffers te betreuren heeft, reageerde fel. En zelfs Angela Merkel, die de dingen graag nog even aanziet, herinnerde Poetin aan zijn verantwoordelijkheid. Dat heeft Rutte nu ook gedaan, met zijn woorden dat de Russische president 'een laatste kans' heeft om bij de opheldering van de ramp behulpzaam te zijn. Anders laat hij de verdenking op zich.
De verklaring van de premier van het land dat bij de ramp veruit de meeste slachtoffers heeft, wat Rutte moreel recht van spreken geeft, is ook in andere landen opgemerkt (zie de Frankfurter Allgemeine Zeitung). Maar eerder wist een website als GeenStijl de premier al als een 'zak hooi' en een 'luie flikker' te kunnen afdoen nadat hij met een telefoon in de hand in vrijetijdskloffie op een terras was gesignaleerd. Het behoort tot de paradoxen van het internettijdperk dat zo'n blog dat naar eigen zeggen 'tendentieus, ongefundeerd en nodeloos kwetsend' is namens het volk van Nederland wel even zal zeggen wat de gepaste Haagse respons op deze catastrofe is. Op andere websites viel nog veel militantere taal te lezen, tot het oproepen tot militair ingrijpen aan toe. We zijn weer op dezelfde fijne manier bezig als in de tijd van Jan Peter Balkenende, die als een incapabel lulletje Rozenwater werd afgebrand.
Ik vind het niet zo erg dat in de eerste dagen na de ramp, toen een in shock verkerend Nederland nog moest uitvinden hoeveel landgenoten waren omgekomen, een getal dat steeds naar boven moest worden bijgeteld, door politiek Den Haag van ferme taal werd afgezien. Ongetwijfeld ook als instinctmatige reflex van Rutte en zijn ambtenaren om de zaak 'te managen' en geen olie op het vuur te gooien. Daar is niks mis mee. Het kost tijd en inbeeldingsvermogen om je een idee te vormen van de ramp, die op zich voor aan recht en orde gewende Nederlanders al moeilijk bevatbaar is, en die in de nasleep nog veel onverkwikkelijker aan het worden is. Het laatste waar we nu behoefte aan hebben is aan onbekookt gestook, of aan commentaren aan de zijlijn die de ramp meteen weer weten terug te brengen tot partijpolitiek geneuzel. Of doen alsof Rutte een Churchill kan zijn.
Voor Nederland is dit een ramp van ongekende omvang. De schok zal in fasen binnenkomen en - met het wegebben van de verdoving - steeds groter worden. Bij de aanslagen van 9/11 had Amerikabijna drieduizend doden te betreuren, van wie er tot nu toe 1636 zijn geïdentificeerd (de laatste in 2013). Verhoudingsgewijs is het verlies aan Nederlandse levens nu al veel groter. We kunnen dan ook veilig aannemen dat het trauma veel pijnlijker zal worden dan dat van Srebrenica, dat negentien jaar na dato nog steeds naklinkt. Terecht wees de premier er gisteren op dat veel Nederlanders mensen kennen die door de ramp zijn getroffen, misschien niet direct, maar dan toch indirect. Dat geldt ook voor mijzelf; in mijn zeer nabije omgeving zijn mensen die vrienden hebben verloren. In een klein en reislustig land als Nederland gaat dat heel hard.
Jazeker, er zijn de afgelopen eeuw ongelukken geweest waar meer vaderlandse doden vielen, zoals bij de Zeeuwse watersnoodramp in 1953, of de vliegramp op Tenerife in 1977. Maar wat boven Oekraïne is gebeurd, was niet alleen een ongeluk. Het staat nog niet vast door wie, en vanaf wiens grondgebied, de waarschijnlijk Russische luchtdoelraket(ten) is/zijn afgeschoten, maar het is - óók als misschien het foute doel is getroffen - wél moedwillig gebeurd. Zoiets doe je niet zomaar. Dat maakt nader onderzoek zo belangrijk. En omdat er nu al volop aanwijzingen zijn dat er op grote schaal met bewijsmateriaal wordt geknoeid, is zulk onderzoek al bijna niet meer op een onpartijdige manier mogelijk en kunnen we er al zeker van zijn dat giftige complottheorieën een eigen leven zullen gaan leiden. Dat was al zo na 9/11 (een simple case waarvoor Osama bin Laden zichzelf vol trots als hoofddader meldde), en dat zal in dit complexere geval nog veel meer zo zijn. Dit over de lijken van vooral Nederlandse slachtoffers.
Dat vraagt van de Nederlandse premier, in allerijl teruggekeerd van zijn vakantiebestemming waar een groot deel van het vaderland nog steeds verkeert, op dit moment het uiterste van zijn beoordelingsvermogen. Niet alleen aan het thuisfront, maar ook aan het diplomatieke front. Honderd jaar geleden vond in Sarajevo een aanslag plaats waarbij met de Oostenrijkse troonopvolger en zijn vrouw twee (ik herhaal: 2!) slachtoffers vielen. In de weken daarop vond in het zomerse van vakantie genietende Europa een diplomatiek mismanagement plaats dat tot een wereldoorlog zou leiden. Een overdreven spookbeeld? Laten we het hopen. Maar bedenk wel dat de huidige toestand in de wereld door veel grotere spanningen wordt gekenmerkt dan toen, dat de toestand in het Midden-Oosten nu veel ernstiger is dan een willekeurig Balkanconflict, dat er (mede door Rusland gesteunde) partijen zijn die Israël willen vernietigen, en dat de vliegramp boven Oekraïne direct voortvloeit uit een conflict met Rusland waar het Kremlin zich sinds begin maart al van zijn meest sinistere kant heeft laten zien. Erger, Poetin is sinds vorig jaar aan het stoken, heeft daarbij ook een diplomatiek gebbetje met Nederland achter de rug, schrok er niet voor terug de Krim in te lijven, en was vorige week nog op Cuba (!), om daar de betrekkingen mee aan te halen. Op de dag van de vliegramp had Amerika sancties tegen Rusland in werking gesteld. De Russische president had daarover telefonisch contact met de Amerikaanse president toen de melding van de ramp binnenkwam. Zelden is de Hotline zo van pas gekomen. Poetin bracht trefzeker meteen de condoléances over - aan Obama (niet aan Rutte).
De setting van deze ramp, met een revanchistisch Rusland dat een wereldrijk wil herstellen, is nu veel ernstiger dan bij de verhoudingsgewijs onbenullige aanslag in Sarajevo in 1914. Ook toen eiste Oostenrijk een onderzoek om te kunnen vaststellen of Servië bij de aanslag (door een Bosnische Serviër van de terreurbeweging Zwarte Hand) medeplichtig was. De regering in Wenen kreeg daarvoor carte blanche uit Berlijn, waarna een catastrofale kettingreactie in werking trad die niet meer te stoppen bleek. De Eerste Wereldoorlog begon met een bombardement op Belgrado, hoofdstad van het Servische 'broedervolk' dat door het grote Rusland werd gesteund, en een Duitse inval in het (volmaakt onschuldige) België.
Laten onze Nederlandse politici en diplomaten bij de ramp in Oekraïne, waarin Rusland 'met een leider die in een andere tijd leeft' (Angela Merkel) opnieuw een duistere rol speelt, in samenspraak met de westerse bondgenoten in de NAVO en de EU het hoofd koel houden. Een grotere stompzinnigheid om de Nederlandse premier in deze gevaarlijke crisistijd bij voorbaat als slap en incompetent af te schilderen, is niet denkbaar. Mark Rutte verdient nu alle steun.
