Jan Kees, opsplitsen die banken!

Nog nauwelijks zijn we bekomen van de laatste bankencrisis, waar de belastingbetaler voor moest opdraaien, of er lijkt zich in het verlengde van de schuldencrisis alweer een volgende bankencrisis aan te dienen. Die gigantische financiële sector die we in Nederland hebben kan daarom onmogelijk nog als een asset worden gezien, maar is veeleer te beschouwen als een liability. Geen onverdeeld genoegen dus, maar eerder een blok aan het been.

De banken vormen één grote gesubsidieerde sector. De winst is voor de bankier en het verlies voor de belastingbetaler. Die laatste moet immers garant staan voor de spaargelden en ook nog bijspringen als een 'systeembank' dreigt om te vallen. De banken hebben niks geleerd van de laatste crisis. Of beter: ze willen er niks van leren, omdat ze het zo wel best vinden.

Nee, ik heb dit niet allemaal zelf zitten bedenken, maar heb het vernomen uit de mond van deskundigen die ervoor hebben doorgeleerd en die de sector kennen als hun broekzak. Zij waren aan het woord in die memorabele uitzending van Nieuwsuur eerder dit jaar. En ze gingen daar ongemeen fel tekeer tegen de mentaliteit van de bankiers. De moeite waard om nog eens terug te kijken.

Een voor de hand liggend middel om de samenleving te beschermen tegen de uitwassen van de bankensector - zo viel in Nieuwsuur te beluisteren - is het zogenaamde 'opsplitsen', ook wel 'ontvlechten' genoemd. Je brengt dan een strikte scheiding aan tussen het consumentenbankieren en het zakenbankieren, of anders gezegd tussen het spaardeel en het gokdeel van het bankwezen. Uiteraard zijn de bankiers daar erg op tegen, want wat is er nou leuker dan gokken met belastinggeld?

Ervaring met een opgesplitste bankensector hebben we al eerder opgedaan. Tot in de jaren zestig van de vorige eeuw was het bankwezen de facto zo georganiseerd. Grotere bedrijven en vermogende particulieren konden terecht bij de banken, terwijl Henk en Ingrid hun financiële zaken afhandelden bij oersolide staatsinstellingen als de Postcheque- en Girodienst (Postgiro) voor betalingen en de Rijkspostspaarbank (RPS) voor sparen.

De Postgiro had toen bijna een monopoliepositie, maar functioneerde desondanks goed. Met je spaargeld kon je behalve bij de RPS, die als enige een staatsgarantie bood, ook terecht bij andere solide non-profitorganisaties, zoals de Nutsspaarbank. Pikant detail: laastgenoemde instelling is vele decennia later opgegaan in het inmiddels ten onder gegane Fortis. Over symboliek gesproken.

Hoe komt het dat dit goed functionerende stelsel toch op de helling is gaan? De verklaring ligt in de sterk gestegen welvaart in de jaren zestig. De banken wilden best een graantje meepikken van de toegenomen koopkracht en begonnen particuliere rekeninghouders aan te trekken aan wie ze vervolgens allerlei producten, zoals verzekeringen, beleggingsfondsen en hypotheken, konden verkopen. Van het een kwam het ander, en zo eindigden we bij het gokken met door de staat gegarandeerde spaargelden.

Bewezen is in ieder geval dat zo'n opgeplitst systeem kan werken. Maar werkt het ook in de 21ste eeuw? We hebben wel beschouwd geen keus. Opsplitsen zal moeten. En misschien kan de pil worden verguld als staatsdeelname achterwege blijft.

Gisteren meldde het fd dat minister Jan Kees de Jager een eerste stap heeft gezet op weg naar ontvlechting. Een aarzelend begin nog maar, min of meer afgedwongen door het rapport van de parlementaire onderzoekscommissie De Wit. Het betreft een soort noodprocedure om de spaargelden veilig te stellen als het dreigt mis te gaan:

Of dit veel zoden aan de dijk zal zetten staat te bezien, maar in ieder geval is nu een principiële stap gezet en dat is winst. Er zou wel eens wat meer druk uit de Tweede Kamer mogen komen om verder te gaan, maar volgens Nieuwsuur is dat orgaan nog stevig in de greep van de bankenlobby.

Wat afgaande op de berichtgeving ook ontbreekt in de plannen van de bewindsman is het veiligstellen van het betalingsverkeer. Zolang dat niet goed is geregeld lopen we als samenleving een groot risico. Door het faillissement van een grote bank kan het hele betalingsverkeer ontregeld raken of zelfs plat komen te liggen, met een totale ontwrichting van de samenleving tot gevolg. Essentiële openbaar-nutsvoorzieningen zoals het betalingsverkeer kunnen we niet overlaten aan het vrije spel der maatschappelijke krachten, laat staan aan gokkende bankiers. Daarom is afsplitsing van het betalingsverkeer minstens even noodzakelijk als afsplitsing van de spaarfunctie.

De opdracht aan onze veelgeplaagde minister van financiën is dus: opsplitsen van het bankwezen. En dat betekent zowel het veiligstellen van de spaarfunctie als van het betalingsverkeer. Nu doorpakken, Jan Kees. Heus, je kunt het!