Ongelijkheid is de bron van het sociale kwaad

Het kan inderdaad niet anders zijn dan dat extreme economische ongelijkheid op z’n minst een van de bronnen is van het sociale kwaad. De armen worden armer en de rijken worden steeds rijker. Ongeveer 1% van de volwassenen bezitten 46% van ’s werelds rijkdom, en de drie rijkste mensen op aarde bezitten meer dan de 48 armste landen gezamenlijk. Sterker nog, de rijkste 85 mensen op aarde bezitten net zoveel als de armste 3,5 miljard mensen.

Helaas zijn de sociale misstanden en scheefgroei niet eenvoudig met een belastingmaatregel te corrigeren. Al was het alleen al omdat we met 196 verschillende landen te maken hebben.

Een van de redenen van (diepe) armoede is nepotisme. Kijk maar naar voormalig president Moebarak van Egypte. Experts schatten zijn vermogen enige jaren geleden $ 70 miljard. Net iets minder dan de helft van de Egyptische staatsschuld destijds. President Soeharto van Indonesië zou in zijn hoogtij dagen tussen de $ 15 en $ 30 miljard waard zijn geweest, evenals zijn collega Marcos van de Filippijnen. De lijst van despoten die miljardair zijn geworden is lang.

Een tweede reden is het economische beleid van de rijke landen. Europa en de VS geven per jaar zo’n € 55 miljard aan directie subsidies uit aan boeren. Het gevolg is dat de prijzen bij ons in de schappen kunstmatig hoog zijn en dat bijvoorbeeld Afrikaanse boeren toegang tot onze markten feitelijk worden ontzegd. Als dan ook nog eens de prijzen van mest en olie stijgen en het weer te droog of te nat is, dan betekent dit een langdurige, mede door ons veroorzaakte, armoede.

Er zijn nog tal van andere oorzaken zoals discriminatie, gebrek aan bodemschatten, oorlogen, politieke veranderingen, technische ontwikkeling en vooral gebrek aan scholing. Niet alleen wordt de kloof internationaal groter, maar ook nationaal.

De Franse Professor Thomas Piketty heeft een interessant boek over dit onderwerp geschreven, getiteld “Capital in the Twenty-First Century”. Piketty twijfelt eraan of de trend van grotere ongelijkheid ooit doorbroken zal worden. Als de wereld alleen geregeerd zou worden door Presidenten zoals Obama dan bestaat er een kleine kans op een trendbreuk, maar optimistisch is hij daar niet over. Volgens Piketty groeit de ongelijkheid omdat het vermogen van de rijken sneller groeit dan de economie, en omdat arbeid steeds minder een bepalende factor is.

Door de financiële crisis die ons nog vers in het geheugen ligt, zijn politici meer dan ooit met dit onderwerp bezig. Onze Tweede Kamer heeft zelfs besloten deze Franse econoom uit te nodigen voor een gesprek. De Tweede Kamer zou het liefst Piketty en nog een paar economen voor de zomer horen, zodat hun inzichten mee genomen kunnen worden in het debat over de herziening van ons belastingstelsel.

De Commissie-Dijkhuizen ziet graag een verlaging van de vermogensrendementsheffing omdat 4% forfaitair rendement onhaalbaar is, terwijl de initiatiefnemer van het debat met Piketty, GroenLinks-Kamerlid Jesse Klaver, juist de vermogens zwaarder wil belasten en belasting op arbeid wil verlagen. Hij wijst er desgevraagd op dat 1% van de rijkste Nederlanders een kwart van het Nederlandse private vermogen bezitten. Probleem met de meeste belastingmaatregelen is, dat de middengroep het meeste inlevert en de beoogde grootverdieners relatief veel buiten schot blijven.

Ongelijkheid verkleinen zal een moeilijk proces zijn. En dan hebben het nog niet eens over hoe te handelen wanneer mensen wel kunnen, maar niet willen. Ongelijkheid komt mede voort uit de ambities, talenten en de wilskracht van de mens. Alhoewel volgens Piketty zijn boek juist laat zien dat ongelijkheid geen natuurwet van het kapitalisme is.

Vorige jaar zond de Paus nog een tweet uit met de tekst: “Daar was de belofte dat wanneer het glas tot aan de rand gevuld zou zijn, het zou overlopen zodat ook de armen ervan kunnen profiteren. Maar wat gebeurt er?, als door het wonder groeit het glas zodat er nooit iets overloopt”.

Wanneer het verschil tussen arm en rijk te extreem wordt, kan dit een voedingsbodem zijn voor sociale onrust zoals we in de Arabische landen hebben gezien. In dat geval kan het glas wel eens breken.